Sreten Stojanović

Sreten Stojanović bio je akademski vajar, slikar, crtač, akvarelista, teoretičar, pedagog i javni radnik. Rođen je 2. februara u Prijedoru 1889. godine u kući pravoslavnih sveštenika. Upravo je iz takve patrijarhalne porodice poneo čvrstinu i sigurnost kojom je išao kroz život. Poznanstvom, a potom i prijateljstvom sa zagrebačkim lekarom dr Đuricom Đorđevićem i njegovom ženom Kristom, koji su bili veliki zaštitnici moderne umetnosti u međuratnoj Jugoslaviji i čija je kuća postala jedna od najpoznatijih sastajališta umetnika, književnika i intelektualaca, omogućilo je Stojanoviću stipendiju za studiranje.

Početkom 1918. godine Sreten odlazi na studije u Beč kod Celeznija i Levandovskog. Već sledeće godine odlazi u Pariz gde studira kod čuvenog francuskog vajara Emila Bordela i koji na njega ostavlja dubok uticaj. Odlazak u Pariz ne samo da mu je omogućilo najbolju edukaciju u oblasti umetnosti tog vremena, nego i poznanstva i stvaralačke podstreke kakve je mogla da pruži jedna umetnička metropola. Upoznao je Isidoru Dankan, Moise Kisling, Osipa Zadkina i mnoge druge.

Nakon studija u Parizu, 1922. godine dolazi u Beograd gde ozbiljno i profesionalno počinje da se bavi stvaralačkom radom, formira svoj prvi vajarski atelje, učestalo izlaže na samostalnim i grupnim izložbama, vrlo aktivno učestvuje u umetničkom životu. Doneo je prve eksperimentalne prodore u srpskom vajarstvu: arhaizam, obojenost, stilizaciju i geometrizaciju skulpture. Ozbiljno se bavio umetničkom kritikom, iznosio ideje o potrebi angažovanog odnosa umetnosti prema životu, naročito prisutne posle Drugog svetskog rata kada postaje iskreni zagovornik socijalističkog realizma, uradivši i nekoliko spomenika u tom duhu.

Paralelno s umetničkim stvaranjem koje 1929. godine dobija realističku orijentaciju, bavio se pedagoškim radom u Višoj pedagoškoj školi, a zatim na novoosnovanoj Akademiji za likovne umetnosti. Predavanja na Kolarčevom narodnom univerzitetu i članci u Umetničkom pregledu doprineli su izgradnji njegovog autoriteta u javnosti i umetničkim krugovima. Jedan od osnivača „Oblika” i predsednik Udruženja likovnih umetnika, Stojanović je u periodu između dva svetska rata stvorio najznačajnije realističke portrete u savremenoj srpskoj skulpturi. Tada radi i figurine, oblikovane iskustvom izvanrednog crtača i akvareliste, i monumentalne reljefe koji izražavaju lirizam klasičnog mira.

Nakon završetka Drugog svetskog rata, koji je sa porodicom proveo u Beogradu, Sreten Stojanović se ponovo angažuje na mnogim funkcijama: sekretar Saveza likovnih umetnika Jugoslavije, predsednik Udruženja likovnih umetnika Srbije, rektor Akademije umetnosti, urednik časopisa „Umetnost“, u izdavačkoj ustanovi „Prosveta“ pokreće ediciju Slikari i vajari, profesor je i dekan na Akademiji likovnih umetnosti u Beogradu. Postaje član Srpske akademije nauke i umetnosti 1950. godine.

Mada je spomeničku plastiku radio između dva svetska rata, naročito će joj se posvetiti nakon 1945. godine u dve stilske orijentacije: herojskog romantizma i epske monumentalnosti. Realista koji romantičarski doživljava stvarnost, Stojanović je uneo intimnu dimenziju u srpsko vajarstvo, stvorio moderan psihološki portret, a u monumentalnoj plastici negovao je epsku tradiciju. Prvi je kod nas ozbiljno i studiozno pisao o skulpturi.

Sreten Stojanović ostavio je jedan od najvrednijih skulptorskih opusa u srpskoj umetnosti 20. veka. Rodnom Prijedoru je za života ustupio značajan fond svojih radova, a njegovo se delo ipak može dovoljno pregledno sagledati u stalnim postavkama Galerije Pavla Beljanskog u Novom Sadu, Narodnom muzeju i naročito Muzeju savremene umetnosti u Beogradu, a u memorijalnim kompleksima Beograda, Vojvodine, Crne Gore i Republike Srpske postavljene su neke od njegovih najznačajnijih monumentalnih kompozicija.