Toša Jovanović

Toša Jovanović, glumac i reditelj, rođen je 2. juna po novom odnosno 20. maja po starom kalendaru 1845. godine u Velikom Bečkereku. Rano se nastanio u Beogradu, gde je učio berberski zanat u radnji oca Pere Dobrinovića. Naklonost ka glumi razvijao je gledajući predstave Narodnog pozorišta, gde je dobrovoljno nastupio kao sluga Danilo u Šilerovim Razbojnicima. Na poziv upravnika, reditelja i glumca Adama Mandrovića, odlučio je da se profesionalno posveti glumi na ovoj sceni, ali se razboleo, te je, pošto je Mandrović sa glumcima otišao na turneju, debitovao na putujućoj pozornici pod upravom Đure Protića, u Sen Miklušu početkom 1865. u ulozi Sretena u Sterijinim Ajducima. Po razlazu družine priključio se putujućem pozorištu Jovana Popovića u Zemunu, a posle njegovog gašenja pristupio je putujućem pozorištu Pavla Paje Stepića, koje je osnovano u Beogradu početkom 1866. Tokom turneje kroz Srbiju, Srem i Banat oženio se u 1867. Pajinom ćerkom Julkom Stepić i obratio se Jovanu Đorđeviću s molbom da ih oboje primi u Srpsko narodno pozorište. Avgusta 1868. javio se na konkurs za glumce novoosnovanog Narodnog pozorišta u Beogradu, gde je primljen sa tastom i suprugom 7. septembra. Raskošno obdaren glasom, lepom pojavom, šarmom i temperamentom, sugestivan, prirodan i neposredan, pokazao se već u prvoj sezoni nezamenjivim u vodećim ulogama romantičnih junaka i ljubavnika, a uporedo i u rolama bonvivana i zavodnika iz tada modernih „konverzacionih“ komada.

Februara 1872. u vreme novih pregovora oko prelaska u Srpsko narodno pozorište, gostovao je pred novosadskom publikom kao Roben u Đavolovim zapisnicima i Andrija Bernije u Pariskoj sirotinji. Pošto do angažmana u Srpskom narodnom pozorištu nije došlo, stupio je u ansambl Narodnog kazališta u Zagrebu kao vodeći glumac u žanru svojih beogradskih uloga, ogledajući se uporedo i u karakternim rolama koje su preovladale po njegovom povratku u Narodno pozorište u Beogradu 1878. godine. Početkom 1880. tokom gostovanja Srpskog narodnog pozorišta u Pančevu, pojavio se drugi put kao gost u dvema ulogama. Treći put je u tom teatru gostovao 1884. U Beogradu je naredne godine nastupio kao Kralj Lir u zajedničkoj predstavi novosadskih i beogradskih glumaca, a 1886. ponovo je gostovao u Novom Sadu kao Lord Bernard Harlej u komediji Ona je luda, Hajnrih u komadu Lovorika i prosjački štap, Špigl u Nasledniku i kao Otelo u istoimenom Šekspirovom komadu. Prilikom proslave 25-ogodišnjice Srpskog narodnog pozorišta, Jovanović je nastupio u odlomcima iz srpskih drama kao Vukašin u istoimenoj drami Dragutin Ilijća, zatim kao Đurađ Branković i Milko Mrkonjić u komadu Preodnica srpske slobode ili Srbski hajduci. U Beogradu je slavio 25-ogodišnjicu umetničkog rada 1890. naslovnom ulogom u Grofu Praksu. Tokom cele karijere predstavljao je kao član ili gost najviše domete srpske glume svoga vremena.

Odlikovan je za odličnu umetničku igru Ordenom Svetog Save V i IV reda. Danas po njemu nosi ime Narodno pozorište u Zrenjaninu i Nagrada „Toša Jovanović”. U Zrenjaninu je do 1991. postojala rodna kuća Toše Jovanovića, ali je nažalost srušena iako je bila proglašena za kulturno dobro od velikog značaja. Spomen-ploča na glumčevoj rodnoj kući postavljena je juna 1897. godine. Bilo je to kada je u Velikom Bečkereku gostovao „likovođa” Stevan Mokranjac sa Beogradskim pevačkim društvom, i izveo koncert. Na spomen-ploči pisalo je sledeće:

U ovoj kući 1845. ugledao je sveta dramski velikan, Toša Jovanović, umetnik srpski.

Odan muzi umetnosti srpske, delao je 28 godina u hramu srpske Talije,

oživljavajući nam junake, na ponos vaskolikog Srpstva.

Nesravnjeni umetnički rad učinio ga je neugasnim svetilom srpskog

kraljevskog pozorišta u Beogradu gde se 1893. u večnost preselio.

Srbi Bečkerečani, dajući vidljiva znaka dike i ponosa prema svome

zemljaku, podigoše mu ovu spomenicu 1897. godine.

 

Preminuo je 17. februara 1893. godine, prerano, u 47. godini života. Sahranjen je na Novom groblju u Beogradu.