Kataloška arija (ital. aria di catalogo, eng. catalogue aria) jedna je od najkarakterističnijih formi u italijanskoj komičnoj operi iz druge polovine 18. i s početka 19. veka. Obično je poverena komičnom basu (ital. basso buffo), vrsti dubokog muškog glasa, tipičnog za ovaj operski žanr. U kataloškoj ariji pevač nabraja određene osobe, mesta ili predmete kao da ih čita sa nekakve liste ili iz kataloga. Poetski gledano, tekstovi ovakvih arija uvek su puni reči ili rečenica koje se nižu bez upotrebe veznika. Time se određenom iskazu dodaje ritmičnost i stvara se efekat akumulacije ili gradacije. Ako se posmatra iz muzičkog ugla, kataloške arije su prepoznatljive po izrazito šaljivom tonu i brzoj deklamaciji.
Najpoznatiji primer kataloške arije je Madamina, il catalogo è questo iz Mocartove opere "Don Đovani". Sluga Leporelo priča Dona Elviri kako je njegov gospodar Don Đovani bio uspešan u zavođenju žena u mnogim zemljama. Osim toga, on opisuje i kakve su to žene bile – lepe ili ružne, visoke ili niske, krupne ili sitne, plave ili smeđe kose.
Forma arije je dvodelna – u prvom delu, nakon uvoda, Leporelo deklamuje gde je sve njegov gospodar osvajao žene, što utiče na brz tempo izvođenja i mnoštvo tonova pevanih na silabičan način, dok se u drugom delu javlja promena – tempo je sada sporiji, melodija raspevanija, ritam ima plesni karakter, a tekst donosi informacije o tome kakav ukus po pitanju žena ima Don Đovani. Za to vreme, Dona Elvira sluša u neverici, na ivici živaca.
In Italia seicento e quaranta;
In Alemagna duecento e trentuna;
Cento in Francia, in Turchia novantuna;
Ma in Ispagna son già mille e tre.
...
Nella bionda egli ha l'usanza
Di lodar la gentilezza,
Nella bruna la costanza,
Nella bianca la dolcezza.
Ovu ariju veoma često možemo čuti i na koncertnom podijumu, jer je veoma zabavna za publiku i efektna za izvođača.
Svega nekoliko meseci pre premijere ove Mocartove opere, u venecijanskom pozorištu San Mojze publici je 5. februara 1787. godine prvi put predstavljena jednočina opera "Don Giovanni Tenorio" italijanskog kompozitora Đuzepea Gacanige. To delo se smatra za direktnog prethodnika Mocartovog "Don Đovanija". Gacaniga je studirao muziku na Napuljskom konzervatorijumu, a profesori su mu bili Nikolo Pičini i Nikola Porpora. Napisao je oko pedeset opera i smatra se za jednog od poslednjih predstavnika italijanske komične opere.
 |
| Đuzepe Gacaniga (1743-1818) |
U njegovoj verziji priče o ozloglašenom ljubavniku takođe postoji arija u kojoj Don Đovanijev sluga, ovde nazvan Paskvarijelo, prepričava ljubavne uspehe svog gospodara Dona Elviri. I ovde se na komičan način nabrajaju zemlje u kojima je Don Đovani zavodio žene različitog fizičkog izgleda i društvenog statusa.
Dell'Italia, ed Alemagna
ve ne ho scritte cento, e tante.
Della Francia, e della Spagna
ve ne sono non so quante...
Bilo mu je isto tako svejedno kakve su i kojem društevnom sloju pripadaju – dovoljno je bilo da su ženskog roda i spreman je da ih osvoji.
...fra madame, cittadine,
artigiane, contadine,
cameriere, cuoche, e sguattere;
perché basta che sian femmine
per doverle amoreggiar.
Don Đovanijeva nezasitost se na sličan način opisuje i kod Mocarta – nije važno da li su bogate ili siromašne, lepe ili ružne, ako nose suknju, zna se šta sa njima radi veliki ženskaroš Don Đovani.
Pravo malo remek-delo u žanru kataloške arije pronalazi se i u partituri Rosinijeve opere "Il viaggio a Reims", koja je premijerno izvedena, uz učešće nekih od najvećih operskih zvezda tog vremena, u Parizu 19. juna 1825. godine. Pisana povodom krunisanja francuskog kralja Šarla X u Remsu, opera zapravo pripoveda priču o evropskim aristokratama, oficirima i jednom pesnikinjom, koji kreću put Remsa kako bi učestvovali u proslavama spomenutog događaja. U drugom činu opere, komični bas Don Profondo peva ariju Medaglie incomparabili u kojoj na šaljiv način navodi sve dragocenosti koje poseduju njegovi prijatelji iz različitih zemalja, smešteni u hotelu Zlatni ljiljan.
Gde je sve putovao plemić Paskvale, jedan od likova iz Hajdnove opere "Orlando Paladino", premijerno izvedene na imanju porodice Esterhazi 1782. godine, može se čuti u još jednoj kataloškoj ariji, ovoga puta poverenoj tenoru – Ho viaggiato in Francia, in Spagnia.
Nabrajanje kao komična odlika može se pojaviti i kao odlomak u pojedinim arijama. Najpoznatiji primer je arija Dulkamare Udite, udite, o rustici iz opere "Don Paskvale" Gaetana Donicetija. On dolazi u selo gde se odvija ljubavna priča između Adine i Nemorina, predstavljajući se kao uspešan lekar koji svojim čudotvornim lekovima leči sve boljke svojih pacijenata.
Najbolji način da nekom pomrsiš konce jeste da mu dosađuješ brbljanjem. Tako je Enriko u Donicetijevoj jednočinki "Il campanello", premijerno izvedenoj 1836. godine u Napulju, hteo da spreči apotekara Don Anibalea da provede prvu bračnu noć za svojom mladom suprugom Serafinom. U želji da ponovo osvoji svoju raniju ljubav Serafinu, prerušeni Enriko se više puta vraća u apotekarev dom i traži medicinsku pomoć. Tokom jedne od poseta, Enriko dolazi kao slep čovek koji moli pomoć za svoju bolesnu ženu. Inače, nabrajanje kao odlika kataloških arija ima za cilj da stvori komičan efekat putem preterivanja, pa tako u tekstu ovog dueta čitamo da je Enrikova navodna supruga višestruko bolesna – pored toga što je slepa i paralizovana, muče je migrena, astma, išijas i štošta drugo.
No comments:
Post a Comment