Muzičke prestonice - Sankt Peterburg II

Carica Katarina Velika je po uzoru na druge evropske vladare tog doba veoma obraćala pažnju na raskoš svog dvora, koji se ogledao u priređivanju operskih predstava i drugih vidova dvorske zabave. Za potrebe dvorskog muzičkog života u Sankt Peterburgu, carica je dovodila najbolje domaće i strane kompozitore, pevače, instrumentaliste i pozorišne poslenike. Iako prema sopstvenim rečima nije bila uopšte muzički nadarena, a prema tvrđenjima nekih istoričara nije bila ni posebno naklonjena muzici, smatrajući da je to obična buka, ona je ipak bila ključna figura u istoriji ruske muzike, jer je u toj umetnosti prepoznala snažno političko oružje. Zbog toga je i poklanjala veliku pažnju operskom žanru, koji je veoma pogodan za plasiranje različitih ideja i predstava o samom dvoru i vladaru. Ustanovljenju operske tradicije u Rusiji najviše su doprineli italijanski kompozitori koji su dolazili na carski dvor na njen poziv, mada su i operska ostvarenja francuskih kompozitora, poput Gretrija, Filidora i Dalajraka, bila veoma popularna pred kraj 18. veka. Jedan od ruskih umetnika koji je u svojstvu violiniste, dirigenta i kompozitora delovao na dvoru Katarine Velike bio je Vasilij Paškevič. On je živeo i stvarao u drugoj polovini 18. veka. Njegova operska priča Fevej napisana je 1786. godine za dvorsko pozorište.  

Dalekosežne promene Petra Velikog s početka 18. veka učinile su Rusiju otvorenijom prema evropskim tekovinama, a Sankt Peterburg kao carska prestonica predstavljala je svojevrsni prozor ka zapadnoevropskoj kulturi. Jedno od najvažnijih ognjišta ruske kulture 18. veka bilo je muzičko pozorište kao izrazita manifestacija dvorske raskoši. Priređivanje muzičkih predstava i organizovanje balova uvek su bili u funkciji predstavljanja veličanstvenosti dvorskog života, koji je oblikovan prema evropskim uzorima. Razvijen muzički život na dvoru Katarine Velike postao je uzor za ruske princeze i grofice koje su u 18. veku po prvi put u ruskoj istoriji počele da objavljuju svoja književna i muzička dela. Tako se osim dominantnog dvorskog života koji je uvek podrazumevao muziku kao svoj sastavni deo razvijala i intimnija umetnost privatnih salona ruskog plemstva po uzoru na francusku kulturu. Druženja u okviru salona podrazumevala su okupljanja prijatelja u intimnim okvirima domova onih pripadnika aristokratskog društva koji su se u tom društvenom miljeu nametali kao svojevrsni inicijatori raznolikih rasprava i predavanja. Osim razgovora kao najvažnije karakteristike ovih okupljanja, važno mesto zauzimale su pozorišne i muzičke predstave, ali i resitali. Razvoju salonskog života u Sankt Peterburgu naročito je doprineo Petar Veliki koji je početkom 18. veka organizovao takva okupljanja i nalagao svojim podanicima da na njima prisustvuju. Princeza Natalija Ivanovna Kurakina je zajedno sa svojim mužem generalom priređivala jedan od prvih muzičkih salona u ruskoj carskoj prestonici, a sama je bila veoma nadarena muzičarka, jer je svirala harfu i gitaru, a lepo je i pevala. Iz 1795. godine potiče jedina štampana zbirka njenih kompozicija.

Princeza Natalija bila je jedna od nekoliko ruskih plemkinja koje su po uzoru na razvijen muzički život ruske carske prestonice, naročito na dvoru carice Katarine Velike, doprinosile cvetanju tradicije klasične muzike na ruskom tlu. Saloni su inače bili važna mesta muzičkog stvaralaštva u Rusiji i u okviru mnogih takvih okupljanja, preuzetih iz franucuske kulture, muzika je bila od velikog značaja, bilo u obliku izvođaštva ili komponovanja. Sasvim je razumljivo da su umilni zvuci muzike uvek bili dobrodošli kao neophodni činioci stvaranja ugodne, intimne i nadasve umetničke atmosfere salonskog života. U okviru tih okupljanja žene su mogle da se izraze kao stvaraoci, što je uostalom bio slučaj i u salonima širom Evrope, a cilj je svakako bio da se tokom tih razgovora prikaže dobar status domaćina. Salonska muzika u Rusiji tog doba najviše je iznedrila ljupke primere žanra vokalne minijature odnosno pesme pisane za glas uz pratnju klavira, harfe ili gitare. To su pretežno bile kratke i jednostavne kompozicije nevelikog melodijskog obima i lirskog karaktera, pogodne upravo za ta intimna salonska druženja. Komponovane su se pesme na francuskom, italijanskom i ruskom jeziku, a njihova popularnost u ruskom muzičkom životu tog doba može se videti iz činjenice da su upravo u Sankt Peterburgu kao nesumnjivo značajnoj muzičkoj prestonici štampane zbirke tih jednostavnih romansi, arijeta ili kanconeti. Poput princeze Kurakine, muzici je bila naklonjena i grofica Varvara Nikolajevna Golovina. Ona je zajedno sa vojvotkinjom Jelisavetom, ženom budućeg cara Aleksandra I, često pevala duete za različite dvorske svečanosti. Iz njenog opusa izdvajam jednu pesmu na francuskom jeziku Roses d’amour.

Uticaji italijanske i francuske kulture, samim tim i muzike, u velikoj meri su dominirali u ruskom muzičkom životu 18. veka, pre svega zbog toga što je veliki broj stranih muzičara radio na ruskom carskom dvoru u Sankt Peterburgu. Čak su i oni malobrojni domaći kompozitori bili prinuđeni da stvaraju po zapadnoevropskim merilima, jer su ruski vladari i plemstvo želeli da u svom svakodnevnom životu praktikuju iste običaje kao i njihove kolege iz drugih delova evropskog kontinenta. Pojedini istaknuti ruski kompozitori tog doba, poput Dmitrija Bortnjanskog, takođe su doprineli utemljenju zapadnoervopske klasične tradicije zbog toga što je svoje muzičko obrazovanje stekao najpre učeći od Baladasarea Galupija na dvoru u Sankt Peterburgu, a potom i tokom desetogodišnjeg boravka u Italiji. Njegov muzički talenat je rano otkriven dok je kao dečak pevao u crkvenom horu, te je dobio sjajnu priliku da postane član dvorske kapele u ruskoj carskoj prestonici. Po povratku iz Italije 1779. godine Bortnjanski počinje da radi u službi prestolonaslednika Pavla I, sina Katarine Velike, na čijem dvoru su tada živeli talentovani muzičari aristokratskog porekla, poput grofa Černiševog, princa Dolgorukovog i plemkinja Ekaterine Kelidove i Natalije Borščove. Oni su bili i prvi izvođači kompozitorovog Kvinteta u Ce-duru, komponovanog 1787. godine. 

Iako je Bortnjanski komponovao instrumentalna, kamerna i operska dela, najznačajniji deo njegovog bogatog opusa zauzimaju duhovna dela, pre svega veliki broj grandioznih primera žanra horskog koncerta. Ova vrsta horskih kompozicija pisanih sa ili bez instrumentalne pratnje bila je veoma popularna u Rusiji sredinom 18. i početkom 19. veka, dakle u doba ruskog prosvetiteljstva kada su vladari insistirali na približavanju ruske države evropskim tekovinama. Tada je ruski muzički život bio pod dominantnim uticajem italijanske i francuske umetnosti, što se nije očitovalo samo po profilu muzičkog života na dvoru i u aristokratskim salonima, već i po žanrovima koji su negovani u opusima domaćih i stranih kompozitora. Horski koncerti kao posebna vrsta ruske duhovne tradicije, nastala po uzoru na raskošnu crkvenu muziku zapadnoevropskih kompozitora, svakako predstavljaju najbolje primere tog upliva inostranih uticaja u rusku kulturu. Te kompozicije obično se sastoje od nekoliko kontrastnih odseka, često i u vidu trostavačne kompozicije po uzoru na žanr instrumentalnog solističkog koncerta, pisane su za hor a capella ili uz instrumentalnu pratnju, što znamo da nije karakteristika pravoslavne muzike, ali možemo sa sigurnošću utvdriti da je takva praksa zaživela upravo zbog toga što su ruski kompozitori stvarali pod uticajem italijanskih majstora. Svim pevačima ruske crkvene muzike dobro je poznat koncert Bortnjanskog Tebe Boga hvalim.