Muzički instrumenti - harfa

Harfe različitih oblika i dimenzija poznavale su mnoge stare kulture, poput egipatske, sumerske, kineske, indijske, persijske, helenske i helenističke. Njenog dalekog pretka treba tražiti u pojavi lovačkog ili ratničkog luka sa napetom tetivom, te su lučne harfe sa svega tri ili četiri razapete žice najstariji tip ovog instrumenta. Likovni prikazi takvih primitivnih harfi pronalaze se na egipatskim spomenicima iz četvrtog i trećeg milenijuma pre nove ere, a upotrebljavaju je i danas određeni narodi u svetu. Zanimljiv je podatak da su u to vreme u Egiptu građene i harfe u čovekovoj visini sa većim brojem žica. Egipatski i bliskoistočni narodi poznavali su i tip uglaste harfe čiji se broj žica penjao i do četrdeset. Stari Jevreji su instrumente ove vrste naročito upotrebljavali u verskim obredima i svetkovinama. Instrumenti harfnog tipa poput kitare i lire bili su veoma rasprostranjeni kod starih Grka. U antičko vreme harfa je bila prvenstveno instrument koji su upotrebljavali pevači za pratnju, što se prenelo i u srednjovekovnu muzičku praksu putujućih muzičara.

Za širenje instrumenata harfnog tipa kroz Evropu najzaslužniji su pre svega Kelti, koji su ih preuzeli verovatno od Grka, a potom ukorenili na britanskim ostrvima. Tako su škotski narodni pevači bardi, poput grčkih rapsoda, pevali svoje pesme uz pratnju harfe, a u Irskoj je tradicija sviranja na ovom žičanom instrumentu bila vekovima pažljivo negovana. Trubaduri i minezengeri srednjovekovne Evrope interpretirali su svoje pesme uz pratnju harfe sve dok je iz te uloge nije potisnula lauta. Međutim, znatno kasnije, u 18. veku, u doba rokokoa, život harfe na muzičkoj sceni ponovo cveta, naročito u domenu kućnog muziciranja. S obzirom na stilske osobenosti prefinjenog rokokoa, ne treba da nas čudi zbog čega je harfa tada postala veoma omiljen instrument, ne samo zbog svog dražesnog zvuka već i zbog lepog, dekorativnog spoljašnjeg izgleda. U tom pogledu posebno je dragocen podatak o prodoru francuske kulture u Vojvodini u 18. veku, kada su mlade devojke iz imućnijih građanskih porodica počele da uče muziku. Tada je u sklopu potpunog obrazovanja srpskog građanskog društva bilo neizbežno izučavanje sviranja na pojedinim instrumentima, pri čemu je naročito bila popularna harfa. Tako srpska građanska lirika tog vremena svedoči o izvesnoj metamorfozi mladih devojaka, koje napuštaju domaća zanimanja kako bi se bavile pesmom, svirkom i plesom. Pre nego što se harfa kao instrument ponovo povukla u pozadinu u 19. veku, iz ere klasicizma potiče jedan od najlepših koncerata komponovanih za flautu, harfu i orkestar iz pera Volfganga Amadeusa Mocarta. Ne treba zaboraviti ni Koncert za flautu i orkestar Fransoa Adrijena Boaldjua.

Pratilačka uloga harfe, uz nekog pevača ili neki drugi instrument, karakteristična je za njen razvoj od najstarijih vremena, kako na Istoku tako i na Zapadu. Tako je ona sa istom ulogom i uvedena u orkestar u 17. veku kako bi popunjavala akordsku pratnju vodećim instrumentima. Od 18. veka počinju da se javljaju i dela pisana za harfu kao solistički instrument. Harfa kao orkestarski instrument počinje da se upotrebljava u klasicizmu i to često u partiturama operskih dela, kao adekvatna pratnja horskih i baletskih scena, ali puni značaj dobija tek u delima romantičara. Dok se u simfonijama retko može naići na upotrebu harfe u orkestru, njena uloga je daleko značajnija u delima sa područja muzičke scene i programske muzike. Prevashodno lirska priroda ovog instrumenta i specifična koloritnost zvuka razlozi su zbog kojih se harfa upotrebljava u posebnim trenucima i to u delima poput opera, simfonijskih poema i baleta. Recimo, u ariji Julije O quante volte iz Belinijeve opere Monteki i Kapuleti posebno se izdvaja harfa u pratnji. Istančanost francuskog impresionizma i prozračnost orkestarskog zvuka u delima iz tog perioda naročito su pogodovali harfi, čija se solistička, kamerna i orkestarska literatura obogaćuje značajnim delima iz opusa Debisija, Ravela i Respigija.

Harfa je prevashodno lirski instrument prefinjenog kolorita i tihe zvučnosti, stoga muzika koja se piše za ovaj instrument u osnovi je lišena bilo kakvih dramskih akcenata. Upravo zbog svojih naročitih osobina, pre svega tihog zvuka i liričnosti, kompozitori joj nisu u tolikoj meri namenjivali veliki broj kompozicija. Ukoliko joj se poverava solistički nastup u orkestarskom delu, tada je neophodno smanjiti zvučnost ansambla kako bi njen zvuk mogao da se čuje. Zbog toga je uloga harfe u orkestru procvetala u delima impresionista, koji su nasuprot masivnom poznoromantičarskom orkestarskom zvuku potencirali transparentnu i prefinjeniju fakturu, koja je dozvoljavala harfi da dođe do izražaja. Takođe, harfa je prevashodno akordski instrument, te su za nju najpogodnija raznovrsna akordska razlaganja. Jedan od najtipičnijih načina sviranja na ovom instrumentu je glisando, koji se izvodi prevlačenjem prsta preko niza žica naviše ili naniže.