Ivan Handoškin - ruski Paganini

Ivan Handoškin (1747-1804) bio je ruski violinista i kompozitor epohe klasicizma. Smatra se za jednog od najboljih ruskih violinista tog vremena. Bio je jedan od nekolicine domaćih kompozitora koji su uz daleko brojnije inostrane muzičare izgrađivali bogat muzički život Sankt Peterburga i Moskve pre nego što je ruska muzička scena zaživela u punom sjaju počev od stvaralaštva prvih predstavnika ruske nacionalne škole u prvim decenijama 19. veka.

Pre nego što su stasale prve generacije nacionalno orijentisanih ruskih kompozitora, koji su svojim  delovanjem doprineli veoma brzom izgrađivanju velike tradicije umetničke muzike romantičarskog doba, u značajnim ruskim centrima umetnosti delovali su mnogi inostrani muzičari, ponajviše italijanski, a potom i francuski i nemački. S obzirom da je u drugoj polovini 18. i prvim decenijama 19. veka vladalo veliko interesovanje za italijansku operu, na carskom dvoru u Sankt Peterburgu su po pozivu Katarine Velike, i to u doba kada je svoje umeće izgrađivao upravo Ivan Handoškin, radili poznati italijanski operski kompozitori, poput Đovanija Paizjela, Đuzepa Sartija, Domenika Čimaroze i Tomaza Traete.

Pod carskim patronatom do polovine 18. veka bila je već dobro ustanovljena tradicija priređivanja ruske zimske koncertne sezone, koja je u vreme posta donosila ozbiljne koncertne sadržaje nasuprot pozorišnim predstavama. Te koncertne aktivnosti veoma su privlačile evropske muzičare koji su prelazili velike razdaljine i putovali po jakoj ruskoj zimi kako bi bili u mogućnosti da finansijski profitiraju i steknu reputaciju uglednih izvođača. Takva razmena muzičkih tendencija i tradicija pogodovali su razvoju Ivana Handoškina, koji je živeo i radio u doba kada su u Sankt Peterburgu nastupali takvi virtuozi, kao što su Đovani Batista Vioti, njegov učenik Gaetano Punjani, potom Antonio Loli, koji je bio Tartinijev učenik i poznati violinski šoumen, preteča slavnog Paganinija, zatim Karl Štamic iz čuvene porodice manhajmskih muzičara koji su umnogome doprineli izgrađivanju pretklasičnog stila, kao i Ludvig Špor ili braća Fridrih Vilhelm i Johan Peter Tiksis iz Nemačke. Današnji muzički pisci tvrde da se Handoškin po umeću sviranja na violini mogao bez problema porediti sa navedenim umetnicima, čija su nam imena daleko poznatija.

Car Petar Veliki

Carska Rusija

Još je car Petar Veliki za vreme svoje vladavine dovodio vrsne umetnike u Rusiju, kako slikare i arhitekte tako i muzičare, kako bi se po moći i prestižu mogao meriti sa drugim evropskim dvorovima, a naklonjenost prema umetnosti zadržala se i kasnije kada su na ruskom carskom tronu bili carevi naslednici, pre svih Katarina Velika. Zahvaljujući njihovim pokroviteljskim zalaganjem, u Moskvi i Sankt Peterburgu stvoreni su pogodni uslovi za procvat domaćeg produktivnog i reproduktivnog stvaralaštva. Tako je i sam Handoškin kao službenik carskog dvora bio u prilici da uči od mnogih evropskih muzičkih majstora koji su ili kao virtuozi na svom instrumentu gostovali u Rusiji ili su bili neko vreme angažovani u ulozi dvorskih muzičara.

Carica Katarina Velika

Početkom četvrte decenije 18. veka, italijanska opera je po prvi put zaživela u Rusiji i to zahvaljujući carici Ani. Čitava plejada italijanskih majstora delovala je od tada u Rusiji, a carica Katarina Velika je na školovanje poslala dvojicu domaćih muzičara - Maksima Berezovskog i Dmitrija Bortnjanskog. Oko sredine 18. veka počeo je i razvoj koncertnog života u carskoj Rusiji. U početku su dominirali inostrani virtuozi, sve do pojave Ivana Handoškina.

Katarina Velika je bila pokrovitelj obrazovanja, književnosti i umetnosti. Naročito je pomogla razvoj ruske opere. Muzej Ermitaž, danas drugi po veličini na svetu, počeo je sa radom na njenu inicijativu. Carska Rusija njenog vremena bila je mesto susreta evropskih muzičara. 

Ivanova muzička karijera

Iako postoji samo nekoliko čvrstih podataka vezanih za život Ivana Handoškina, može se u krupnim potezima rekonstruisati njegova profesionalna karijera. Ovaj violinski virtuoz rođen je 1747. godine u blizini Mirgoroda, potiče iz kozačke porodice, a njegov otac Ostap, koji je pripadao drugoj generaciji oslobođenih kmetova, primarno obučen za krojača, obavljao je dužnost muzičara u orkestru cara Petra III. Njegov sin Ivan je najverovatnije od svoje trinaeste godine sticao iskustvo u dvorskom orkestru, a njegov učitelj muzike bio je italijanski violinista Tito Porta. U to vreme, koncertmajstori ovog orkestra bili su italijanski violinisti Domeniko dal Oljo, učenik čuvenog Tartinija, kao i Pjetro Peri, te su oni u velikoj meri uticali na mladog Handoškina. 

Od svoje trinaeste godine ovaj ruski umetnik je radio na ruskom carskom dvoru, najpre u službi Petra Velikog, a potom i carice Katarine Velike. Pored toga što je obavljao uobičajene dužnosti kao dvorski muzičar, Handoškin je priređivao uspešne koncerte javnog i privatnog karaktera, a neko vreme je predavao i na Akademiji umetnosti u Sankt Peterburgu. Učestovao je i u osnivanju muzičke akademije u Jekaterinoslavu, ali ta institucija je bila otvorena svega nekoliko godina, te se Handoškin vratio svojim dvorskim zaduženjima. Umro je u Sankt Peterburgu 1804. godine.

Ivanov kompozitorski opus

Osim žanra varijacija na narodne pesme, toliko popularnog u doba romantizma, naročito u opusima nacionalno orijentisanih kompozitora, Handoškin se isticao i kao spretan virtuoz koji je u svojim kompozicijama upotrebljavao raznovrsnu, složenu violinsku tehniku, a zanimljivo je da je bio posebno naklonjen bogatom i pomalo melanholičnom zvučanju donjeg registra violine umesto briljantnim i svetlim nijansama njenih visokih tonova. Komponovao je i violinske sonate.