Jozef Martin Kraus – „švedski Mocart“

Jozef Martin Kraus
(1756-1792)

Nemački kompozitor Jozef Martin Kraus bio je savremenik Volfganga Amadeusa Mocarta. Obojica su rođeni 1756. godine, u razmaku od samo nekoliko meseci. Kraus je poput Mocarta živeo isuviše kratko, ali godinu dana duže od svog austrijskog kolege. Iako rođen u Nemačkoj, Kraus je svoju muzičku karijeru razvio na dvoru švedskog kralja Gustava III. Istorija muzike ga pamti pod nadimkom - "švedski Mocart". 

Muzičko obrazovanje

Jozef Martin Kraus je rođen u Miltenbergu na Majni. Jezuitsku gimnaziju i muzičku seminariju pohađao je u Manhajmu, gradu koji je u to vreme i dalje bio jedan od najvećih muzičkih centara. Prema željama roditelja studirao je pravo u nekoliko nemačkih gradova. Bili su to Majnc, Erfurt i Getingen. Međutim, muzika ga je konstantno privlačila, naročito kada je pod uticajem jednog književnog kruga iz Getingena usvojio principe pokreta Sturm und Drang, čiji su se principi preslikavali i na tadašnje muzičko stvaralaštvo.

Ono što je Krausa konačno odvuklo ka muzici bio je predlog njegovog kolege muzičara da krene put Švedske i pokuša da dobije nameštenje na dvoru kralja Gustava III, koji je u to vreme važio za velikodušnog pokrovitelja umetnosti i književnosti. Krausu to nije pošlo za rukom tako lako. 

Švedski kralj Gustav III

Gustav III - pokrovitelj umetnosti

Švedski kralj Gustav III bio je jedan od najznačajnijih pokrovitelja umetnosti u 18. veku. Bio je veoma naklonjen izvođačkim umetnostima, književnosti i slikarstvu. Njegova ljubav prema umetnostima brzo je postala poznata širom Evrope i to je privuklo muzičare iz mnogih zemalja. 

Pod okriljem Dvorskog pozorišta, osnovao je 1773. godine Kraljevsku Operu i Kraljevski Balet. Poručivao je dela, pisao drame i promovisao švedske glumce i operske pevače. 

Atentat na Gustava III izvršen je 1792. godine upravo u toj operskoj kući tokom bala pod maskama. Taj događaj je inspirisao Verdija da napiše svoju operu Bal pod maskama.

Prve godine u Stokholmu

Kraus se na nagovor prijatelja preselio u Stokholm 1778. godine, ali mu tokom prvih godina uopšte nije bilo lako. Više puta je razmišljao o tome da se vrati kući, jer je bio u veoma teškoj finansijskoj situaciji. Od roditelja je često tražio da mu šalju novac. Prošle su tri godine pre nego što je uspeo da na sebe skrene pažnju švedskog kralja. Uspešno izvođenje njegove opere Prozerpina 1781. godine, pisane prema libretu samog kralja, donela mu je konačno zaposlenje. Kraus je nakon toga postavljen za zamenika kapelmajstora Kraljevske švedske opere, a suveren je poručio od njega operu koja bi bila izvedena na otvaranju nove operske kuće. Tada je Kraus počeo da piše delo Enej u Kartagini. 

Putovanja po Evropi

Osim što ga je konačno angažovao kao muzičara, kralj je 1782. godine poslao Krausa na putovanje po Evropi. Mladi muzičar je tokom četvorogodišnje turneje posetio Nemačku, Austriju, Italiju i Francusku. Slična putešestvija preduzimali su i drugi pripadnici višeg staleža, pa i umetnici, kako bi upoznali kulturu drugih naroda i stekli poznanstva. Među njima je bio i Mocart. 

Tokom višemesečnog boravka u Beču, Kraus je upoznao Hajdna i Gluka, ali ne i Mocarta. U Firenci je upoznao Đovanija Batistu Martinija, "najvećeg muzičkog teoretiračara", kako ga je sam nazvao. U francuskoj prestonici proveo je dve godine, dobio je porudžbine za nova simfonijska dela i to za potrebe uglednih manifestacija pod nazivom Concerts Spirituel. 

Tokom ovog putovanja po Evropi Kraus je mnogo komponovao, a među delima nastalim u tom periodu nalazi se i Kvintet sa flautom u D-duru. 

Povratak u Švedsku

Po povratku u Švedsku 1787. godine Jozef Martin Kraus je imao pune ruke posla: postao je kapelmajstor na dvoru i direktor Kraljevske muzičke akademije, organizovao je koncertne aktivnosti Kraljevskog dvorskog orkestra, naročito u vidu pretplatničkih koncerata, a kasnije je postao i glavni dirigent tog ansambla. 

Nekoliko meseci nakon što je na kralja Gustava izvršen atentat, preminuo je od posledica tuberkuloze u 35. godini. 

Kompozitorski opus

Njegova kompozitorska zaostavština obuhvata scensku, simfonijsku, vokalnu, kamernu i solističku muziku, a stilske koordinate njegovog muzičkog jezika kreću se u okvirima klasicizma koji veoma podseća na Mocarta.

Nedavno je otkriveno da je napisao i dva koncerta za violu i orkestar. Dela su pre toga greškom pripisivana drugim kompozitorima.