Putovanja kompozitora - Hendl u Italiji

Italija – the place to be 

Italija je, naročito početkom 18. veka, bila destinacija koju nikako nisu zaobilazili obrazovani ljudi i ljubitelji umetnosti. Italija je zemlja pesme, postojbina belkanta, u njoj su „rođeni“ žanrovi opere, oratorijuma i kamerne kantate, kao i neke od najznačajnijih instrumentalnih formi, poput koncerta i sonate. Svaki muzičar koji je želeo da razvije svoje stvaralačke i izvođačke potencijale odlazio je na usavršavanje u Italiju, pa je tako i mladi i izuzetno nadareni Georg Fridrih Hendl odlučio da oblikuje svoj lični stil u zemlji koja je brojala nekoliko prestižnih muzičkih centara, poput Rima, Firence, Milana, Venecije i Napulja.

Hendl je u Italiji naučio sve što mu se pružalo kao dragoceno znanje i otkrio je svoj individualni stil kao sintezu nemačkih i italijanskih elemenata. Zahvaljujući podršci imućnih plemića i crkvenih velikodostojnika bio je u mogućnosti na napiše veliki broj pretežno vokalno-instrumentalnih dela, u kojima je izbrusio svoj kompozitorski zanat i pripremio se za stvaranje operskih i oratorijumskih ostvarenja bez kojih danas ne možemo zamisliti svet klasične muzike. 

Georg Fridrih Hendl (1685-1759)

Caro Sassone

Iako je Hendlov otac namerio da svog sina školuje za pravnika, budući veliki muzičar je pokazivao izuzetan talenat još od malih nogu, te u skladu sa tim i veće interesovanje za umetnost. Uvidevši da mladi Georg poseduje vanserijske potencijale, otac mu je dozvolio da kompoziciju i teorijske predmete izučava sa Fridrihom Vilhelmom Cahauom, orguljašem crkve u rodnom Haleu. Pored toga, Hendl je naučio i da svira nekoliko instrumenata, kao što su čembalo, orgulje, violina i oboa. Bez obzira na započete studije prava u Haleu, gde je ujedno dobio i mesto orguljaša u crkvi, Hendl je ipak odlučio da se posveti muzici, te je 1703. godine otišao u Hamburg i počeo da radi kao violinista u tamošnjoj operskoj kući. Kako je tada već ostvario kontakt sa porodicom Mediči, Hendl se krajem 1706. godine uputio prema Italiji, gde će do početka 1710. godine uspeti da preraste od nadarenog mladog muzičara do dobro školovanog i sigurnog majstora gotovo svakog žanra.  

O njegovoj popularnosti u Italiji svedoči i to što je na samom kraju tog trogodišnjeg perioda, pred kompozitorov odlazak u Englesku, italijanskoj publici sa velikim uspehom predstavljena opera Agripina, a tom prilikom u pozorištu je odjekivala laskava rečenica – „Viva il caro Sassone!“ ili „Živeo dragi Saksonac!“. Opera je premijerno izvedena u pozorištu San Đovani Grizostomo u Veneciji, a o njenom uspehu svedoči i podatak da je prikazivana na sceni 27 noći zaredom. 

Susreti sa drugim muzičarima

Hendl je u Italiji upoznao neke od najznačajnijih predstavnika muzičkog baroka, kao što su Alesandro i Domeniko Skarlati, Arkanđelo Koreli, Antonio Vivaldi i Tomazo Albinoni. On je u novom okruženju stekao reputaciju kao orguljaš i čembalista, a iz tog vremena potiče i anegdota o nadmetanju između mladog nemačkog muzičara i Domenika Skarlatija. Zaključak je bio da su obojica bili podjednako vešti kao čembalisti, ali da je Hendl bio superiorniji izvođač na orguljama. Bez obzira na ovaj mali muzički duel, dvojica umetnika su razvila duboko poštovanje jedan prema drugome. 

Hendl i rimski kardinali

Najveći deo vremena Hendl je provodio u Rimu komponujući duhovnu i svetovnu muziku prema porudžbinama visoko pozicioniranih crkvenih velikodostojnika, a tokom zimskih meseci i karnevala odlazio je u velike italijanske operske centre – Veneciju i Firencu. 

Hendl je skrenuo pažnju značajnih ličnosti u visokim društvenim krugovima Rima zahvaljujući svojim odličnim izvođačkim sposobnostima, te je stekao odane patrone koji su od njega naručivali duhovna i svetovna dela. Veliki ljubitelji muzike i ujedno Hendlovi pokrovitelji bili su kardinali Benedeto Pamfili, Pjetro Otoboni i Karlo Kolona.

Kardinal Pamfili je posebno bio naklonjen muzici - pisao je libreta za opere i pomagao kompozitorima. Zahvaljujući njemu, svoje karijere su razvili vrsni umetnici baroknog doba, poput Arkanđela Korelija, Alesandra Melanija ili Karla Frančeska Čezarinija. Kardinal im je obezbeđivao štampanje i izvođenje dela. Posebno prijateljstvo se razvilo između njega i Hendla. Mladi Saksonac je svom patronu posvetio nekoliko kantata, kao i oratorijum Il Trionfo del Tempo e del Disinganno.

Kardinal Otoboni je bio jedan od najvećih patrona svog vremena. Među njegovim štićenicima nalazili su se velikani italijanskog baroka - Arkanđelo Koreli, Alesandro Skarlati, Antonio Kaldara i Antonio Vivaldi. Ponedeljkom je u svojoj rezidenciji priređivao koncerte, takozvane akademije. Osim muzičara, pokroviteljsku brigu kardinala Otobonija su osetili i drugi umetnici, poput arhitekte Đovanija Batiste Vakarinija ili slikara Sebastijana Konke i Frančeska Trevizanija.

U to vreme, u Rimu su zahvaljujući papskom dekretu bile zabranjene operske predstave, tako da su se kompozitori okretali komponovanju duhovnih i svetovnih dela, u kojima su, zaista zanimljivo, obilno upotrebljavali upravo tipično operske manire. Ne samo da su vokalno pismo i izraz bili u duhu virtuoznog belkanto stila, koji je procvetao zahvaljujući italijanskim pevačkim zvezdama, već su te kompozicije koje izvorno ne podrazumevaju scensku postavku bile raskošno prikazivane upravo poput malih dramatizovanih priča. 

Dobar primer izrazito virtuoznog operskog stila, primenjenog na žanr duhovne muzike, uočava se u ariji Disserratevi, o porte d’Averno iz oratorijuma „Vaskrsenje“, koji je nastao prema porudžbini markiza Frančeska Marije Ruspolija i izveden 1708. godine u raskošnoj inscenaciji u domu ovog plemića. Ruspoli je inače bio najvažniji Hendlov patron u Rimu i upravo je on bio zaslužan za nastanak i izvođenje većine kompozitorovih dela iz tog perioda. 

Markiz Ruspoli i Accademia degli Arcadi

Pored imućnih kardinala naklonjenih muzici, Hendl je važnu potporu u svom kompozitorskom radu pronašao u markizu Frančesku Mariji Ruspoliju, koji je u svom rimskom domu, u okviru društva Accademia degli Arcadi, okupljao plemiće, crkvene velikodostojnike, književnike i muzičare. Tokom redovnih nedeljnih sastanaka, poznatih pod nazivom conversazioni, na kojima se raspravljalo na različite teme, priređivani su i koncerti u okviru kojih su izvedena mnoga Hendlova dela. Tako su nastale brojne kamerne kantate za jedan glas uz pratnju kontinua ili jedan i više glasova uz pratnju instrumenata. Među članovima ovog društva nalazila se i plemkinja Aurora Sanseverino, koja je ostalal poznata u istoriji kao veliki mecena umetnosti i organizator salona u svom domu u Napulju. Prema njenim porudžbinama Hendl je komponovao serenatu Acis, Galatea i Polifemo.

Ovakva praksa je predstavljala svojevrsnu muzičku laboratoriju u okviru koje je Hendl mogao da usavršava svoj kompozitorski stil pre nego što je stvorio izuzetno značajne opere i oratorijume u Engleskoj. Čak je u svojim kasnijim delima "reciklirao" nešto od svoje muzike napisane tokom boravka u Italiji.