Opera na ruskom carskom dvoru u Sankt Peterburgu

Čečilija Bartoli na koncertnoj promociji albuma u Versaju

Italijanski mecosopran Čečilija Bartoli poznata je u svetu opere kao interpretator barokne muzike, ali isto tako i kao znatiželjna umetnica koja istražuje davno zaboravljeni repertoar različitih epoha. Upravo se na jednom od njenih kompakt diskova pred nama otvara čitav svet italijanske operske muzike, nastao iz pera vrsnih majstora koji su živeli i radili u Rusiji. Na zvučnom izdanju "Sankt Peterburg", objavljenom 2014. godine, nalaze se svetska premijerna izvođenja arija iz opera pretežno italijanskih kompozitora koji su tokom 18. veka odlazili u Rusiju kako bi radili u službi tamošnje carske porodice. 

Poznato je da se Čečilija Bartoli kao vokalna umetnica naročito posvetila otkrivanju davno zaboravljene muzike, što je rezultiralo izvođenjem i snimanjem dela koja su do tada ležala zapostavljena u arhivama muzičkih biblioteka. Tako je ona još 1999. godine hrabro istupila sa kompakt diskom Vivaldijevih operskih arija, pokazavši svetu da u opusu ovog kompozitora ne postoje samo instrumentalna dela, a zatim su usledili snimci muzike koja je pisana specijalno za veliku romantičarsku opersku divu Mariju Malibran. Potom je muzički svet mogao da sazna nešto više o umetnosti kastrata putem Čečilijinog diska "Sacrificium" na kojem možemo da uživamo u interpretacijama izuzetno zahtevnih arija. Njena znatiželja je dovela i do uobličenja još jednog zanimljivog zvučnog izdanja, na kojem je predstavljeno stvaralaštvo Agostina Stefanija, sveštenika i kompozitora iz 18. veka. 

Čečilija Bartoli

Na kompakt disku „Sankt Peterburg“, mecosopran Čečilija Bartoli snimila je arije iz opera nekoliko italijanskih i dvojice nemačkih kompozitora – Frančeska Araje, Domenika Čimaroze, Vinčenca Manfredinija, Domenika Dal'Olje, Luiđija Madonisa, Johana Adolfa Hasea i Hermana Raupaha. 

Osim Čimaroze i Hasea, ključnih figura u razvoju italijanske ozbiljne i komične opere u 18. veku, ostala imena su svakako danas mnogo manje poznata u svetu muzike. Čečilija ih je ovim albumom učinila svakako poznatijima, a zainteresovala je javnost za muzičke tokove u carskoj Rusiji.

Frančesko Araja

Opera je stigla u Rusiju 1731. godine kada je kralj Poljske Avgust II ustupio svoju italijansku opersku družinu ruskoj carici Ani za potrebe proslave njenog krunisanja u Moskvi. Prva operska predstava koja je izvedena u Sankt Peterburgu bila je opera Frančeska Araje  La forza dell’amore e dell’odio iz 1735. godine.

Frančesko Araja rođen je 1709. godine, školovan je u Napulju, a pre nego što je otišao u Rusiju pisao je operska dela za pozorišta u Napulju, Firenci, Rimu, Milanu i Veneciji. Araja je proveo 25 godina u Sankt Peterburgu na poziciji maestro di cappella u službi ruskih carica Ane Jovanovne i Jelisavete Petrovne. Među njegovim operama nalazi se i prva koja je imala libreto na ruskom jeziku. Na Čečilijinom disku upravo se arija iz opere La forza dell’amore e dell’odio nalazi na prvom mestu. 

Tokom vladavine tri ruske carice – Ane Jovanovne, Jelisavete Petrovne i Katarine Velike – ruska umetnost, književnost i obrazovanje doživeli su veliki procvat. Sankt Peterburg je postala jedna od najlepših svetskih prestonica i izuzetno privlačan centar razvoja muzičke umetnosti. Osnivane su škole i akademije širom zemlje, za vreme vladavine carice Jelisavete otvoren je prvi ruski univerzitet, ulagano je u arhitekturu i slikarstvo, carica Katarina Velika je osnovala sada čuveni muzej Ermitaž, tada je procvetala i baletska umetnost, a dovođeni su i vrsni inostrani muzičari na carski dvor koji su svojom muzikom prokrčili put razvoja ruske nacionalne škole u 19. veku. 

Glavno stepenište u Zimskoj palati

Postavlja se sasvim logično pitanje zašto su italijanski kompozitori u tolikom broju dolazili u Rusiju, tačnije kako je moguće da su se odlučivali da pređu toliki put kako bi dobili posao? Muzikolozi ističu da je u 18. veku u Italiji postojala prava hiperprodukcija operskih kompozitora, te su oni bili primorani da traže nameštenja širom Evrope, a u tom domenu naročito su povoljni bili uslovi u Rusiji, jer su pripadnici plemstva i članovi ruske carske porodice izdašno nagrađivali svoje muzičare. Operske predstave su prikazivane povodom značajnih događaja kao što su rođendani članova carske porodice ili povodom krunisanja. Raskošan život na dvoru bila je uobičajena pojava u to vreme, što možemo pročitati iz biografija carica koje su i angažovale kompozitore iz inostranstva. Obično nezainteresovane za spoljnu politiku i diplomatiju, koju su uvek prepuštale ljudima od poverenja, ruske carice su se posvećivale lagodnom životu ispunjenom zabavama, balovima, gledanjem francuskih komedija i italijanskih opera, uživanju u baletu ili lovu.  

Domeniko Čimaroza (1749-1801)

Svim ljubiteljima italijanske komične opere svakako je poznato ime Domenika Čimaroze, italijanskog kompozitora koji je pripadao napuljskoj operskoj školi. Napisao je više od osamdeset operskih dela, među kojima je najpoznatije Il matrimonio segreto. Pored toga što je postavljao svoja operska dela u italijanskim gradovima, Čimaroza je radio na dvorovima Katarine II u Sankt Peterburgu i Leopolda II u Beču. Njegova opere su izvođene u mnogim evropskim gradovima, te je Čimaroza zaista bio veoma popularan tokom života. Poput mnogih drugih italijanskih kompozitora, i on se našao na ruskom carskom dvoru, gde je boravio u periodu od 1787. do 1791. godine. Lep primer virtuozne arije iz pera Domenika Čimaroza Agitata da tante pene nalazi se na Čečilijinom disku. Pored violine, ovde se javlja i klarinet kao obligatni instrument.

Kako je uopšte Čečilija Bartoli došla na ideju na istraži ovaj davno zaboravljeni repertoar? Umetnica ističe da je i ona kao i mnogi drugi studenti muzike učila da istorija ruske opere počinje sa Glinkinim delom Ivan Susanjin 1836. godine, ali kako se tokom svoje dosadašnje pevačke karijere sve više udubljivala u proučavanje italijanske barokne muzike, tako je više puta nailazila na podatke o kompozitorima koji su tokom prosvetiteljske ere provodili vreme na dvoru u Sankt Peterburgu. Zapitala se zašto su oni u tolikom broju odlazili tamo i otkrila da su ih ruske carice pozivale na svoj dvor kao instrumentaliste i kompozitore. To je bio dovoljan razlog da Bartolijeva poželi da prouči tu muziku, ali ispostavilo se da za to nije bilo lako dobiti priliku i dozvolu. Nakon nekoliko pokušaja i uz posredovanje maestra Valerija Gergijeva, dirigenta i umetničkog direktora pozorišta Marinski, Čečilija je uspela da dođe do tih rukopisnih izdanja i, kako sama kaže, otkrije istinske muzičke bisere. Muzikolozi koji se u svom istraživanju bave tematikom ruske muzičke istorije tog doba tvrde da su i oni sami tokom svog školovanja malo znali o tim stvaraocima na ruskom carskom dvoru.

Letnja bašta u Sankt Peterburgu

Na kompakt disku „Sankt Peterburg“ nalazi se i nekoliko arija iz pera nemačkog kompozitora i čembaliste Hermana Raupaha, rođenog 1728. godine, koji je učio muziku od svog oca orguljaša Kristofa. Ovaj muzičar je proveo gotovo dve decenije u Rusiji kao kompozitor na carskom dvoru, a potom i kao nastavnik kompozicije i pevanja na Akademiji lepih umetnosti, koja je pod patronatom carice Jelisavete osnovana 1758. godine. Raupah će ostati upamćen u ruskoj muzičkoj istoriji i kao autor druge po redu opere pisane na ruski libreto, nakon one iz pera Frančeska Araje koja je izvedena za vreme vladavine carice Jelisavete. 

Ruske carice su bile velikodušni pokovitelji umetnosti, književnosti i obrazovanja, a uvek raskošne i skupe operske predstave koje su okupljale međunarodnu izvođačku ekipu predstavljale su sredstvo za prikazivanje bogatstva i moći ruske carevine. Operska dela koja su postavljana na scenu kako u Zimskoj palati tako i u Letnjoj bašti, zavisno od godišnjeg doba, izvodili su italijanski pevači, scenografi i scenski majstori, potom nemački instrumentalisti i ansambl ruskih plesača dopunjen po kojim francuskim baletskim umetnikom. Publiku su činili članovi ruskog plemstva i predstavnici strane diplomatije, te su opere bile svojevrsni umetnički produžetak tadašnje ruske spoljne politike, koja je bila fokusirana na prikazivanje carevine kao one koja može da se meri sa zapadnoevropskim silama.

Još jedan italijanski kompozitor koji je neko vreme stvarao u Sankt Peterburgu bio je kompozitor i čembalista Vinčenco Manfredini, sin baroknog kompozitora i violiniste Frančeska Manfredinija. Krenuo je put carske Rusije 1758. godine zajedno sa bratom Đuzepeom, koji je kao kastrat bio član jedne italijanske operske trupe. Vinčenco je najpre imenovan za maestro di cappella, da bi ubrzo potom bio postavljen na čelo operske trupe, sve dok ga nije na tom mestu nije zamenio Baldasare Galupi. Tada Vinčenco dobija zadatak da piše balete i podučava naslednika trona u sviranju čembala. 

Ovim zvučnim izdanjem nisu, naravno, iscrpljene sve priče o stvaralaštvu italijanskih kompozitora na ruskom carskom dvoru. Bilo ih je još nekolicina, zaista su bili vrsni majstori svog znata koji su ostavili velikog traga u ruskoj muzičkoj istoriji.