Jedan od najinteresantnijih primera nalazi se još u epohi klasicizma u opusu italijanskog kompozitora i violončeliste Luiđija Bokerinija, koji je rođen gradu Luki u muzičkoj porodici. Kao putujući virtuoz na violončelu, Bokerini je želeo da ode u Pariz, tada svetsku prestonicu muzičkog izdavaštva, ili London, gde je mogao da se nada dobroj zaradi. Međutim, na poziv španskog ambasadora, Bokerini i njegov prijatelj, violinista Manfredini, takođe rodom iz Luke, odlaze 1768. godine u Aranhuez da nastupaju kao članovi operske trupe. Kada je dobio nameštenje u službi infantea Don Luisa od Španije, brata kralja Šarla III, kao compositore e virtuoso da camera, Bokerini provodi vreme u ruralnim sredinama te zemlje, pišući pretežno kamernu muziku. Zbog udaljenosti od glavnih muzičkih centara, ali i zbog toga što se njegov poslodavac oženio pripadnicom građanskog staleža, te mu nije bilo dozvoljeno da dolazi na španski dvor u Madridu, Bokerini nije bio u prilici da se posveti operskoj ili baletskoj muzici. U službi infantea Don Luisa delovao je odličan gudački kvartet, kojem se Bokerini pridružio kao spretan violončelista, pa nastaju brojni gudački kvinteti kao specifično obeležje umetnikovog opusa.
Za potrebe odabrane teme posebno je interesantan kvintet La Musica Notturna delle Strade di Madrid, višestavačno programsko ostvarenje u kojem se dočaravju zvuci i prizori noćnog života na ulicama Madrida. Zanimljivo je pročitati šta je Bokerini napisao svom izdavaču Plejelu, kada mu je poslao rukopis ove kompozicije: „U op. 30 naći ćeš jednu kompoziciju koja ima naslov `Noćna muzika madridskih ulica`. Ovo delo je potpuno neupotrebljivo, pa čak i smešno izvan Španije, zato što se publika ne može nadati da će razumeti njeno značenje niti će izvođači znati kako treba da je izvedu. Zbog toga šaljem i jednu simfoniju.“ Delo je napisano 1780. godine, ali je objavljeno tek nakon Bokerinijeve smrti, 1822. godine.
Kompoziciju u celini možete čuti u izvođenju ansambla Le Concert des Nations pod upravom Hordija Savalja.
U biografiji Kamija Sens-Sansa zabeleženo je da je od sedamdesetih godina 19. veka do smrti 1921. godine preduzeo ukupno 179 putovanja u 27 zemalja. Zbog posla najviše je putovao u Nemačku i Englesku, ali je za odmaranje najčešće birao Alžir i Egipat. Oktobra 1880. Sen-Sans je prvi put posetio Španiju i to zahvaljujući violinskom virtuozu Pablu de Sarasateu, koji je povezao francuskog kompozitora sa muzičkim preduzetnikom Andresom Vidalom. On je angažovao Sen-Sansa da nastupa kao pijanista sa orkestrom Sociedad de Conciertos de Madrid. Tokom pet uzastopnih večeri izvodio je dela Baha, Betovena i Šopena, ali i svoje klavirske koncerte koji su tada prvi put predstavljeni španskoj publici. Sen-Sans je nastupao tom prilikom i kao klavirski saradnik violiniste Pola Vijardoa, sa kojim je i doputovao u Španiju. Oba umetnika su iskoristila priliku da sviraju i u drugim gradovima, a Sen-Sans je u okviru ove koncertne turneje posetio i Portugaliju.
Kao svojevrsna uspomena na prvi boravak u Španiji nastaje njegova Hota aragoneze za orkestar. Mnogi kompozitori, bili oni španski ili ne, koristili su hotu u svojim delima. Termin se odnosi na muzički žanr, ali i vrstu plesa, tipičnu za Aragon, oblast u Španiji. Podrazumeva pevanje, sviranje i ples, naravno uz zvuk kastanjeta, a izvođači nose nošnje tipične za kraj iz kojeg potiču. Osim Kamiju Sen-Sansu, hota je bila zanimljiva Mihailu Glinki, Francu Listu i Morisu Ravelu, ali i španskim kompozitorima kao što su Isak Albeniz, Pablo de Sarasate, Fransisko Tarega i drugi. U Sen-Sansovoj kompoziciji klasičnom a due orkestru dodate su, zbog tematike dela, kastanjete i daire.
Kako zvuči ova kratka, mada veoma efektna kompozicija, možete čuti u interpretaciji Londonskog filharmonijskog orkestra.
Čini se da su upravo francuski kompozitori bili najviše fascinirani španskim folklorom, što se može objasniti jednostavnom činjenicom. Francuska je ipak sused Španiji. Kada se govori o uticaju španske muzike na kompozitore iz drugih zemalja, a pritom se misli i na operu, tada nikako ne sme da se zaboravi jedna od najpopularnijih i najizvođenijih opera svih vremena – Bizeova Karmen. Zbog blago rečeno škakljive tematike, nije dobro prihvaćena kod publike nakon premijere, zato što je ponašanje isuviše prkosne Ciganke Karmen bilo neprihvatljivo za lepo vaspitane devojke pariskog građanskog društva s kraja 19. veka. Kako su mogli da reaguju roditelji koji su sa svojim ćerkama, spremnim za udaju, došli na premijeru opere u kojoj glavna junakinja radi u fabrici cigareta, druži se sa krijumčarima, zavodi muškarce pesmom i igrom, a potom dovodi Don Hozea do ludila, što se završava tragično. Bize nažalost nije doživeo da posvedoči velikom uspehu svog remek-dela, u kojem je tako slikovito dočarao uzavrelu špansku atmosferu. Dan nakon 33. izvođenja opere, on iznenada umire u 36. godini od srčanog udara. Iako nije koristio autentične melodije iz folklora, on je toliko verno pisao u njegovom duhu, da se čini kao da opera Karmen nastaje na samom izvoru te kompozitorima toliko privlačne tradicije. Jedino valja napomenuti da je za čuvenu Habaneru, svakako jednu od najpoznatijih arija koju peva naslovna junakinja, Bize upotrebio melodiku i ritam pesme za koju je mislio da je narodna, iako ona to nije bila.
Nekoliko najpoznatijih numera iz opere danas čine deo orkestarske svite, koja se izvodi koncertno, što je čest slučaj sa operskim i baletskim delima. Iz jedne od svita biram Cigansku igru.
I u narednoj kompoziciji ostajemo u svetu francuskog stvaralaštva, ali iz romantičarske epohe prelazimo u impresionistički svet. Kada je Klod Debisi komponovao klavirski komad Veče u Granadi, njegov jedini dodir sa Španijom ticao se kratkog boravka, od svega nekoliko sati, u San Sebastijanu, nekih dvadesetak kilometara severno od Madrida. Međutim, kako je zapisao čuveni kompozitor Manuel de Falja, francuski impresionista je savršeno evocirao duh španske muzike iako se nijedan takt tog komada ne oslanja na foklornu tradiciju te zemlje. Debisi upotrebljava specifičan ritam u ovom delu – osminu sa tačkom i šesnaestinu, karakterističan za habaneru, a taj osnovni oblik varira na različite načine, često putem sinkopa. Ako vam se čini da muzika odiše nečim egzotičnim, što nema veze sa evropskom tradicijom, niste pogrešili. Debisi koristi arapsku i celostepenu lestvicu, koje ne predstavljaju sastavni deo klasičnog harmonskog jezika zapadnoevropske muzike. Poseban izazov za pijaniste krije se u tome što se značajan deo komada kreće u tihoj dinamici, a za prepoznatljivi španski štimung zaslužna je i uspela imitacija različitih instrumenata, poput kastanjeta i gitare.
Veče u Granadi, stav iz svite “Estampes”, slušamo u izvođenju Danijela Barenbojma.
Čitav niz karakterističnih marševa nalazi se u opusu Johana Štrausa mlađeg, počev od Srpskog marša iz 1848. godine preko Napoleonovog, Persijskog ili Egipatskog, sve do Ruskog i naposletku Španskog marša. U pitanju su pažljivo izrađene kompozicije visokog umetničkog dometa, koje imaju još jednu zajedničku karakeristiku: sve su posvećene monarsima ili visoko pozicioniranim ličnostima iz političkog života. Španski marš u tom smislu nije predstavljao izuzetak – posvećen je španskoj nadvojvotkinji Mariji Kristini, ženi kralja Alfonsa II, koja je bila veliki ljubitelj umetnosti, posvećena promociji bečke muzičke tradicije u Madridu. To ne treba da nas čudi, zato što je Marija Kristina bila izdanak porodice Habzburg. Rođena je 1858. godine u mestu kraj Brna, u Moravskoj. Kada je pozvala Štrausa da održi koncerte u španskoj prestonici, kompozitor je ipak odlučio da umesto dugog i napornog puta napiše kompoziciju i posveti je kraljici. Ona je velikodušno uzvratila, dodelivši mu orden koji je nosio ime njene prethodnice Izabele.
Marija Kristina od Austrije
Tačan datum i mesto premijernog izvođenja dela nisu poznati, ali jeste zabeleženo da je kompozitorov brat Eduard Štraus 21. oktobra 1888. godine Španski marš izveo na koncertu priređenom u jednoj od sala Bečkog muzičkog društva. Evo kako zvuči Štrausova kompozicija u tumačenju Bečke filharmonije.
Ovo nije jedina niti konačna lista kompozicija inspirisana španskom muzičkom tradicijom, pa će biti prilike da u nekom od narednih tekstova predstavim druga dela.
No comments:
Post a Comment