Muzičke prestonice - Venecija

Tokom istorije izdvajali su se pojedini gradovi po svojoj bogatoj muzičkoj tradiciji. Među njima posebno mesto zauzima Venecija, grad koji postoji više od 1600 godina, verovali ili ne. Počev od pesme gondolijera koja se može čuti u bajkovitim kanalima venecijanske lagune, preko luksuznih salona gradske vlastele i fantastične akustike crkve Svetog Marka do vrhunskih koncerata u venecijanskim sirotištima, pa sve do raskošnih operskih predstava u mnogim venecijanskim pozorištima, Venecija je vekovima bila mesto gde se stvarala i izvodila najbolja muzika na Starom kontinentu. Bogatu Venecijansku republiku zato su, ne bez dobrog razloga, prozvali muzičkom republikom, a o tome svedoči i zapis jednog nepoznatog francuskog putnika iz 17. veka koji glasi: „U svakom domu neko svira instrument ili peva. Muzika je svuda.“ Zna se da je muzička tradicija Venecije stara gotovo koliko i sam grad. Ne postoji muzički žanr koji nije negovan u Veneciji, mnogi muzičari su dolazili baš tamo da unaprede svoju karijeru, poput Vivaldija ili Monteverdija, dok su drugi dolazili da upiju njen bogat muzički život, poput flamanskih majstora iz vremena visoke renesanse. I vekovima kasnije umetnici su hrlili u italijanske gradove, pa i Veneciju, da nauče tajne najvećih majstora koji su tamo stvarali. 

Kompozitori romantizma naročito su u svojima opusima negovali manje instrumentalne komade, koji su većinom bili pisani za klavir. To su komadi pretežno lirskog karaktera, a mnogi od njih se odlikuju melodikom vokalnog tipa, na šta mogu ukazivati i sam njihovi nazivi, poput pesama bez reči. Taj termin se prvi put javlja kod Feliksa Mendelsona, a nekoliko takvih komada nose naziv venecijanska gondolijerska pesma, što se može povezati i sa barkarolom, što u prevodu znači pesma na barci. Takve kompozicije su obično umerenog tempa, najčešće u taktu 6/8 ili 12/8, a u pratnji se rado primenjuju figure koje treba da prikažu talasanje. Te klavirske minijature romantičara svakako su najlepši omaž venecijanskoj muzičkoj tradiciji. 

 

Važna poglavlja u razvoju instrumentalne muzike „ispisana“ su upravo u Veneciji. Tamo je muziciranje u instrumentalnim ansamblima doživelo procvat u 17. veku, da bi u narednom stoleću naglasak bio na ekspanziji virtuoznog solističkog izražavanja. Sve to bilo je moguće i zbog ekspanzije muzičkog obrazovanja, koje je razvijeno u gradskim sirotištima, pretečama današnjih konzervatorijuma. Danas je u Veneciji aktivan konzervatorijum koji nosi ime Benedeta Marčela, još jednog poznatog muzičara rođenog u tom gradu. Studije na tom konzervatorijumu završili su istaknuti italijanski umetnici, poput dirigenta Đuzepea Sinopolija, kompozitora Ermana Volf-Ferarija ili soprana Toti dal Monte. 

Nešto stariji savremenik Benedeta Marčela, kompozitora koji se tokom života uspešno bavio muzikom i pravom, jedan od najpoznatijih predstavnika barokne epohe, bio je Tomazo Albinoni. Rođen je u bogatoj venecijanskoj porodici, njegov otac Antonio bio je trgovac papirom. Tomazo je učio violinu i pevanje, a tokom karijere pisao je opere, kantate, koncerte i sonate. Danas ga najviše znamo kao autora instrumentalne muzike, naročito po koncertima za obou, ali Albinoni je napisao i na desetine opera, od kojih je većina izvedena u Veneciji. Za razliku od većine njegovih savremenika, Albinoni izgleda nikad nije tražio zaposlenje pri crkvi ili na dvoru, zato što je očigledno mogao sam da se izdržava. Bio je među prvim italijanskim kompozitorima koji je za obou pisao solističke koncerte.

Pojava žanra solističkog koncerta u epohama baroka i klasicizma vuče svoje korene, osim ostalog, i u jednoj nadasve zanimljivoj praksi koja se pojavila u Veneciji. Reč je načinu komponovanja koji podrazumeva nadmetanje grupa izvođača ili pak dijalog između soliste i ansambla. U Veneciji je to imalo itekako veze sa jednom drugom umetnošću – arhitekturom. Upravo razvoj venecijanskog dvohorskog stila u 16. veku rečito govori o tesnoj vezi između arhitekture i muzike. Postojanje dveju horskih galerija sa dvoje orgulja u venecijanskoj katedrali inspirisalo je kompozitore da stvore zanimljiv stil u kojem se suprotstavljaju horovi jedan drugome, horovi instrumentima ili solisti ansamblu. Tako je nastala osnova koncertantnog, dijaloškog odnosa među izvođačima, što će kasnije dovesti do pojave niza žanrova, pre svega končerta grosa i solističkog koncerta. Najistaknutiji predstavnici venecijanog dvohorskog stila bili su Adrijan Vilart, flamanski muzičar koji je živeo i stvarao u Veneciji, kao i Andrea i Đovani Gabrijeli. Vrhunac razvoja ovog stila vezuje se za osamdesete i devedesete godine 16. veka, kada je u crkvi Svetog Marka na poziciji glavnog kompozitora i orguljaša bio Đovani Gabrijeli, dok je čuveni muzički teoretičar Đozefo Carlino bio maestro di cappella. Toliko je bila interesantna ova pojava da su u Veneciju dolazili muzičari iz čitave Evrope ne bi li slušali tu divnu muziku. 

 

 

Negde u isto vreme, baš u Italiji, rađao se novi muzičko-scenski žanr. U želji da ožive grčku tragediju, verujući da je ona bila pevana, članovi Firentinske kamerate stvorili su operu koja je u početku bila namenjena za izvođenje u aristokratskim krugovima. Međutim, već tridesetih godina 17. stoleća počinje razvoj komercijalnih operskih predstava i to baš u Veneciji. To znači da su opersku predstavu mogli da gledaju svi oni koji su kupili ulaznicu, što je bio itekako značaj događaj u muzičkoj istoriji. U roku od samo jedne decenije nakon toga otvorena su četiri pozorišta u Veneciji, a ključna figura za razvoj opere bio je Klaudio Monteverdi. Postojalo je nekoliko faktora koji su uticali na kvalitet opere u Veneciji. Grad je na prvom mestu imao izvanrednu muzičku tradiciju, zato što su tamošnji muzičari, posebno oni iz crkve Svetog Marka, još od polovine 16. veka privlačili strane umetnike. Venecijanska republika bila je veoma bogata, a nije postojao sistem autokratskog uticaja na umetničke tokove, kao što je to recimo bilo na nekim drugim mestima, gde bi vladar određivao sadržaje opera na svom dvoru. Venecijansko plemstvo je finansijski ulagalo u gradnju pozorišta, ali je vođenje same ustanove bilo prepušteno impresarijima, koji su se među sobom nadmetali ko će dovesti boljeg kompozitora ili poznatiju opersku zvezdu. Venecijanska publika bila je željna novina, pa su se osnovne karakteristike venecijanske opere često menjale, jer je žanr prilagođavan njihovom ukusu. Uz to, uzavrela takmičarska atmosfera dodatno je omogućavala slobodu kompozitorima, koji su morali da idu ukorak s vremenom ili čak da prednjače. Svemu tome treba dodati i venecijanski karneval kao veliki društveni, ali i muzički događaj, koji je privlačio publiku iz svih krajeva Evrope. Tada su u pozorištima izvođene opere u kojima se često mogla videti praksa prerušavanja likova, baš kao što su na ulicama šetali plemići u raskošnim kostimima i sa maskama na licu.

Kada govorimo o važnim muzičkim ustanovama u tom gradu, tada ne možemo da ne spomenemo pozorište La Feniče, koje je u 19. veku bilo mesto premijernog izvođenja najlepših operskih dela najpoznatijih kompozitora ere italijanskog belkanta – Rosinija, Belinija, Donicetija i Verdija. Sam naziv teatra, koji u prevodu znači feniks, odnosi se na tamnu stranu njegove istorije. Naime, zgrada pozorišta tri puta je gorela, a poslednji incident desio se 1996. godine. Obnova nakon poslednjeg požara počela je 2001. godine, angažovan je tim od 200 stručnjaka, a prvo opersko delo koje je otvorilo sezonu u obnovljenom prostoru bila je Verdijeva Travijata, koja je premijerno izvedena 1853. godine upravo u tom poznatom venecijanskom pozorištu. Osim Travijate, venecijanska publika imala je priliku prva da vidi i druga majstorova ostvarenja, kao što su Rigoleto ili Simon Bokanegra. To svakako čini ovaj grad jednim od najvažnijih na muzičkoj mapi Evrope. Od dve Belinijeve opere koje su prvi put prikazane na sceni venecijanskog pozorišta La Feniče posebno se izdvaja svakako najpoznatija ljubavna priča poreklom iz Italije, ona o Romeu i Juliju, i to u delu Monteki i Kapuleti. Zato za kraj ove muzičke šetnje, samo jednog od mogućih pogleda na Veneciju, predlažem divnu ariju Oh, quante volte.