Članak koji je pred vama neće vam doneti mnogo biografskih podataka o Đoakinu Rosiniju, jednom od najznačajnijih operskih stvaralaca 19. veka. Umesto toga, predstaviće vam odlike njegovog operskog stila sagledan kroz saradnju sa pevačima koji su tumačili njegove i danas rado pevane uloge. Time ćemo ujedno rasvetliti neke operske konvencije tog doba, kada su kastrati pali u zaborav, a operske scene preuzeli pevači poput kontraaltova ili baritenora. Iz prošlosti je nasleđena ljubav prema koloraturnom pevanju, ali je sada i dramski izraz dobio na značaju.
Đoakino Rosini je rođen 1792. godine u gradu Pezaro na obali Jadranskog mora. Njegov otac Đuzepe je svirao hornu, a majka Ana je bila operska pevačica. Na konzervatorijumu u Bolonji najpre je studirao violončelo, a potom i kontrapunkt kod čuvenog pedagoga tog doba Stanislaa Mateija. Kao mladi muzičar, Rosini je pokazivao naklonost prema muzici Hajdna i Mocarta, pa su ga u Bolonji prozvali il Tedeschino ili mali Nemac. Kasnije je zbog svojih pevljivih melodija prozvan italijanskim Mocartom. Bio je veoma plodan kompozitor, umeo je veoma brzo da napiše operu, mada je imao običaj da reciklira sopstvenu muziku. U vreme kada se povukao kao kompozitor, a to je bilo dosta rano, kada je imao svega 37 godina, Rosini je već bio jedan od najpopularnijih operskih kompozitora i veoma imućan čovek. Svoju imovinu je zaveštao opštini grada Pezara, koja je u to ime osnovala konzervatorijum koji danas nosi kompozitorovo ime. Fondacija Đoakino Rosini danas vodi brigu o toj visokoškolskoj ustanovi, kao i o stvaralaštvu i nasleđu ovog umetnika. Ona takođe finansijski podržava Rosinijev operski festival, koji se svake godine u avgustu mesecu održava u kompozitorovom rodnom gradu.
Opera Otelo premijerno je izvedena u Napulju 1816. godine, a u izvođenju su učestvovali vrhunski pevači tog vremena, svi povezani uz ime Đoakina Rosinija. Ulogu Otela tumačio je Andrea Nozari, pevač sa baritonskom bojom glasa i upečatljivom glumom, jedan od najboljih pevača u Evropi. Premijerno je izveo nekoliko glavnih uloga u Rosinijevim operama. Uz Nozarija, na prvom predstavljanju kompozitorovog Otela pevali su i Izabela Kolbran, Rosinijeva prva supruga i najbolji interpretator njegovih uloga (sam Rosini je to tvrdio), potom Đovani David, još jedan Rosinijev tenor i tumač mnogih uloga u njegovim operama, kao i Đuzepe Čičimara, umetnik poznat po sporednim ulogama ili takozvani tenore comprimario. Istorija vokalne umetnosti od 16. veka nadalje predstavljala je svedočanstvo o porastu virtuoziteta. Od pevača se tražilo da pevaju glasnije, brže i više. U 18. veku operskim scenama su dominirali visoki glasovi – kastrati i soprani, a zanesenost baroknih kompozitora koloraturnim pevanjem omogućio je vokalnim umetnicima da postanu velike zvezde. Uspon tenora preklapao se sa padom kastrata, koji su počeli da nestaju sa operskih scena u prvim decenijama 19. veka. Neko kratko vreme su duboki ženski glasovi od kastrata preuzeli uloge heroja u operama, da bi potom negde u razdoblju od 1830. i 1850. godine tenori dobili to mesto. Baritoni tako preuzimaju ulogu zlikovaca ili protivnika glavnim junacima. Kod Rosinija su tenori bili neznatno diferencirani – postojao je takozvani baritenor odnosno tenor baritonskih kvaliteta glasa i tenorino odnosno visoki tenor. Opsezi tih pevača bili su zapravo slični, jedino im se razlikovala tesitura odnosno deo glasa u kojem se pevač najbolje oseća. Dakle, tenorino bi duže i sa većom lakoćom pevao više tonove i koloraturne pasaže. Rosini je zapravo preuzeo tradiciju koloraturnog pevanja iz prošlosti i spojio sa snažnim izrazom, pa dobijamo operska dela koja pripremaju dolazak Verdija. Kao što sam navela, ženski duboki glasovi su zamenili kastrate na operskim scenama, pa se pevačice pojavljuju u muškim ulogama. Takva je i uloga Arsačea u operi Semiramida Đoakina Rosinija. Zato je dobar predlog poslušati ariju. Ah, quel giorno ognor rammento.
Razvoj komične opere vezuje se za Napulj i prvu polovinu 18. veka. Iz tog grada na jugu Italije postepeno se širila popularnost ovog operskog žanra po čitavoj zemlji. Za razliku od takozvane ozbiljne opere, u kojoj su glavni junaci bili božanstva i antički heroji, u komičnoj operi se radnja smešta u lokalno okruženje, libreto donosi priče iz svakodnevnog života, a vokalno pismo je jednostavnije, uz upotrebu dijalekata. I, naravno, preovlađuju komične scene! Visoki glasovi poput kastrata i soprana dominirali su u ozbiljnim operama baroknog vremena, ali u komičnoj operi primat preuzima jedan poseban tip glasa – komični ili bufo bas. Već samo to spajanje jednog ozbiljnog, dubokog ljudskog glasa sa komedijom osigurava dobru zabavu na sceni, a kada za takve pevače pišu dobri kompozitori, tada možemo biti sigurni da popularnost tog operskog junaka neće opasti. Komični basovi su u osnovi lirski glasovi koji imaju dovoljno prirodne pokretljivosti i dobre vokalne tehnike da izvode kolorature. Jasna dikcija i lakoća pevanja su veoma važni aspekti u interpretaciji komične opere, ponajviše zbog običaja da se pišu arije u kojima pevač mora u bržem tempu da izgovara dosta teksta. Takve operske numere po pravilu sadrže aliteraciju odnosno ponavljanje suglasnika ili suglasničkih grupa u stihovima ili rečenicama. Orkestarska pratnja je u tom slučaju prozračne fakture i muzički jednostavna kako bi mogao da se razume tekst. Takve uloge su pisane i za nešto više muške glasove – baritone. Treba imati u vidu da ranije nije postojala jasna diferencijacija između basa i baritona, te da se drugi glas razvio negde u 19. veku.
Glavni junak Seviljskog berberina jedan je od najpoznatijih likova iz repertoara komične opere, te se ovo Rosinijevo ostvarenje smatra za komičnu operu nad svim komičnim operama. Zanimljivo je to što ovo remek-delo na premijeri 1816. godine nije doživelo veliki uspeh, ali je ubrzo nakon toga postiglo veliku popularnost. Ulogu Figara na prvom predstavljanju ove opere tumačio je italijanski bas-bariton Luiđi Zamboni. Rosini je ulogu i napisao za Zambonija. Nameniti ulogu u operi određenom pevaču, bila je sasvim uobičajena praksa. Zato se često dešava da su pojedine role veoma teške za interpretaciju, zahtevaju iznimne vokalne mogućnosti. Neretko su ti pevači, bliski saradnici kompozitora, imali neverovatne interpretativne darove – bilo vokalne, bilo glumačke. Zamboni – Rosinijev Figaro – rođen je 1767. godine u Bolonji, nastupao je u pozorištima rodne Italije, a dve sezone je vodio jednu opersku trupu u Sankt Peterburgu. Sa operske scene se povukao 1825. godine.
Ulogu Rozine, štićenice Don Bartola, iz istog operskog dela, na premijeri u Rimu, kada je sam Rosini dirigovao, tumačila je još jedna poznata umetnica tog doba, čije se ime najčešće vezivalo upravo za kompozitorovo ime. Bila je to Geltruda Rigeti Đorđi, italijanski kontraalt, rođena 1793. godine u Bolonji, gde je i studirala pevanje. U rodnom gradu je debitovala 1814. godine, a potom kreirala dve poznate uloge iz Rosinijevih opera – Rozinu iz Seviljskog berberina i Anđelinu iz Pepeljuge. Karijera ove pevačice je bila kratka, te se ona sa operske scene povukla već 1822. godine.
Još jedna neobičnost iz Rosinijevog vremena – glavna ženska uloga poverena ne kastratu, ne sopranu, već dubokom ženskom glasu. Svi vi koji ste na operskoj sceni gledali Seviljskog berberina, verovatno ste slušali koloraturne mecosoprane ili koloraturne soprane kako igraju ovu ulogu. Danas je to uobičajena praksa. Međutim, Rozina je izvorno pisana za kontraalt, veoma redak ženski glas, te nismo u mogućnosti tako često ili uopšte da čujemo takve umetnice. Kao što sam već rekla, prva Rozina je bila Geltruda Rigeti Đorđi, italijanska pevačica, ali su kasnije ovu ulogu pevale i druge poznate umetnice Rosinijevog doba – Marija Malibran, Polina Vijardo, Adelina Pati i druge. Ponovo imamo slučaj kombinovanja jednog dubokog glasa, koji nas zapravo asocira na muški, sa mnoštvom koloratura koje traže pokretljiv i fleksibilan instrument.
Prepričava se jedna anegdota vezana za Rosinija, za kojeg inače kažu da je bio veoma duhovit čovek. Naime, kada je jednom prilikom u Parizu čuvena pevačica Adelina Pati maestru otpevala ariju Una voce poco fa sa mnoštvom dodatih ukrasa kako bi pokazala svoje pevačko umeće i potom pitala kako mu se dopalo izvođenje, kompozitor je ogovorio: „Dražesna melodija. Ko li ju je napisao?“ U Rosinijevo vreme i dalje je postojala praksa da pevači kao glavne zvezde po sopstvenom nahođenju ukrašavaju melodiju arije u želji da pokažu svoje pevačke mogućnosti, što je nasleđeno još iz vremena kada su kastrati dominirali operskim scenama Evrope. Rosini je želeo da stane na put toj praksi koja se u prošlosti često otimala kontroli. Neretko se dešavalo da pevači ubace ariju iz druge opere prilikom svog nastupa, što je postepeno, uz druge negativne pojave, dovelo do dekadencije žanra. Šta je ustvari Rosini učinio? On je detaljno ispisivao sve ukrase i fjoriture u vokalne deonice, onako kako i koliko je on mislio da treba, naglašavajući pevačima da se striktno pridržavaju notnog teksta. Iako ta pevačka sloboda nikad nije u potpunosti nestala, zato što i danas možemo čuti ovu Rozininu ariju u najrazličitijim mogućim izvođenjima, važno je napomenuti da je Rosini imao želju da nešto promeni i da je u tome donekle i uspeo. U nastavku naše današnje emisije slušamo ariju Anđeline Nacqui all'affanno...Non piu mesta iz kompozitorove opere Pepeljuga. U pitanju je još jedna vodeća ženska uloga pisana za koloraturni kontraaalt, podjednako zahtevna za svaku pevačicu zbog obilja koloratura, velikih intervalskih skokova i upotrebe celokupnog registra glasa.
Iako je ova opera ubrzo nakon premijere postala popularna u Italiji i inostranstvu, te stigla i u Lisabon, London i Njujork, postepeno je zapostavljana usled nedostatka koloraturnih kontraaltova i popularnosti Seviljskog berberina. Međutim, od šezdesetih godina prošlog veka usledila je takozvana Rosinijeva renesansa, te su počele da se izvode majstorove do tada manje poznate opere. U tom procesu oživljavanja majstorove muzike učestvovali su najznačajniji operski pevači tog vremena – Marija Kalas, Džoan Saterlend, Merilin Horn i drugi. Danas smo svedoci da je Rosinijeva Pepeljuga stalni deo repertoara operskih kuća, te da mnogi mecosoprani, koji danas najčešće tumače ulogu glavne junakinje, to čine sa zadovoljstvom.
.jpg)
No comments:
Post a Comment