Dva meseca nakon Mokranjčeve smrti preminuo je još jedan vredni pregalac na polju izgrađivanja temelja srpske nacionalne muzike - Slovenac Davorin Jenko. Obojica su ostavili nemerljive tragove u istoriji srpske produktivne i reproduktivne umetnosti, s tim što su svojim radom pokrivali drugačija područja – iako su i Mokranjac i Jenko bili istaknuti dirigenti i autori horske muzike, prvi ostaje upamćen kao majstor duhovnog i svetovnog horskog stvaralaštva, a drugi kao utemeljivač srpske orkestarske i pozorišne muzike. Jenko je dao i važan doprinos razvoju žanra solo-pesme, kojoj se Mokranjac nije toliko posvećivao, ali koliko god se razilazili u pogledu vrste muzike koju su komponovali, oba velikana srpske muzike radila su na istoj, nacionalnoj osnovi. Nakon prerane smrti Kornelija Stankovića, našeg prvog obrazovanog muzičara, a pre nego što je na scenu stupio Stevan Mokranjac svojim višestrukim delovanjem, u srpskom muzičkom životu nije postojala značajnija muzička ličnost od Davorina Jenka. Zato su mnogi naši istaknuti kompozitori blagonaklono gledali na ličnost i delo ovog panslavistički orijentisanog Slovenca, koji je prekinuo studije prava u Beču kako bi došao u našu sredinu da pomogne razvoj muzičkog života. „Volimo i volećemo ga uvek kao najboljeg od sviju Slovena muzičara koji su kod nas radili.“ – zapisao je Mokranjac 1901. godine u „Srpskom književnom glasniku“.
Davorin Jenko rođen je 9. novembra 1835. godine u Davorju kraj Kranja kao Martin Jenko. Nakon završene gimnazije u Ljubljani i Trstu, 1858. godine odlazi u Beč na studije prava. Austrijska prestonica je tada bila centar slovenskih nacionalnih pokreta, pa je tako Jenko poput mnogih drugih intelektualaca, pod uticajem panslavističkih ideja, promenio ime u Davorin. Svoje delovanje na polju muzičke umetnosti počeo je kao horovođa „Slovenskog pevačkog društva“ u Beču, za koje je i komponovao rodoljubivu horsku himnu, svojevrsnu slovenačku Marseljezu, Naprej zastava slave 1860. godine. Tokom svog dugogodišnjeg stvaralačkog rada Jenko se isticao, osim ostalog, po pisanju upravo ovakvih krepkih dela, koja su u ono vreme na popularnim besedama svojom energičnom muzikom i rodoljubivim stihovima podizale nacionalnu svest slovenskih naroda.
Za potrebe pozorišnog komada „Markova sablja“ Jovana Đorđevića, koji je premijerno prikazan u beogradskom Narodnom pozorištu avgusta 1872. godine, Jenko je u svojstvu kapelnika ustanove napisao muziku. Završna horska numera ovog komada sa pevanjem, koji je izveden na proslavi punoletstva Milana Obrenovića i njegovog stupanja na presto, bila je potonja srpska himna Bože pravde. U ovom komadu proslavljaju se srpski junaci i završna horska pesma mladom knezu peva se kao apoteoza novom vladaru koji će zemlji doneti prosperitet. Deset godina kasnije ova kompozicija postaje zvanična državna himna. Međutim, osim toga Jenko je zadužio srpsku muziku i mnogim drugim kompozicijama, koje su svojim solidnim kvalitetom postavile osnove domaćoj orkestarskoj i operskoj sceni. Na poziv pančevačke crkvene opštine, Jenko 1862. godine prekida studije prava i prihvata dužnost horovođe Pančevačkog pevačkog društva, najstarijeg horskog ansambla u našoj muzičkoj istoriji. Od tada počinje njegovo višedecenijsko plodno delovanje u srpskoj sredini, koje je omogućilo tada toliko neophodno premošćavanje praznine u našem muzičkom životu pre pojave Stevana Mokranjca. Tokom trogodišnjeg boravka na mestu horovođe Pančevačkog crkvenog pevačkog društva, Jenko je brinuo o napretku ansambla tako što je nabavljao notni materijal, komponovao muziku i priređivao besede. Osim izvođenja duhovnih horskih dela kao primarnog repertoara, društvo je uz Jenka počelo da neguje i svetovni program.
Nakon prerane smrti Kornelija Stankovića 1865. godine, Jenko postaje horovođa Prvog beogradskog pevačkog društva, ansambla koji je odigrao izuzetno važnu ulogu u razvoju srpske muzičke pedagogije i muzičkog života, kao i u promociji srpske kulture van granica naše zemlje. Uz nekoliko kraćih pauza, Jenko je radio kao rukovodilac ovog društva od 1865. do 1877. godine, trudeći se da i u njihovom radu sprovede muzički profesionalizam, toliko neophodan u vreme stvaranja osnovnih preduslova za procvat srpske umetničke muzike. Njegova vezanost za ideale sveslovenske uzajamnosti navodila ga je da u programe pevačkih društava osim srpskih uvodi i slovenačke, hrvatske i češke kompozicije.
Najrasprostranjeniji žanrovi srpske umetničke muzike bile su solo-pesme i horske kompozicije, kao i klavirska muzika salonskog karaktera, a tek kasnije su postepeno ostvarivani uslovi za pojavu većih i složenijih dela, poput orkestarske i vokalno-instrumentalne muzike. Pre nego što je postao kapelnik Narodnog pozorišta u Beogradu, Jenko je od kraja 1869. do kraja 1870. godine usavršavao tehniku instrumentacije u Pragu, što mu je omogućilo da savesno obavlja svoje naredne dužnosti i napiše prve orkestarske kompozicije u srpskoj muzičkoj istoriji. Jenko je za sobom ostavio muziku pisanu za nekoliko desetina pozorišnih komada, kao i nekoliko uvertira. S obzirom na tadašnje skromne izvođačke mogućnosti i nestalan sastav ansambla koji je bio na raspolaganju jednom kompozitoru, možemo biti samo zahvalni ovom Slovencu koji se uprkos tome potrudio da otvori nova poglavlja u razvoju srpske nacionalne škole.
U svim nacionalnim školama evropskog romantizma, pa tako i u srpskoj, veliku ulogu je igralo pozorište, naročito ono koje je u svoje programe uvrštavalo i muzičku komponentu. Razvoj ove umetnosti kod nas može se pratiti od tridesetih godina 18. veka kada su se pojavile prve školske predstave, pa preko putujućih pozorišnih družina sve dok u doba muzičkog romantizma nisu osnovani i prvi profesionalni teatri. Jedan od najpopularnijih žanrova pozorišne umetnosti bio je komad s pevanjem, svojevrsni srpski zingšpil, čijem su procvatu doprinosili istaknuti srpski kompozitori. Davorin Jenko je ostavio dubokog traga u srpskoj muzici kao kapelnik Narodnog pozorišta u Beogradu, u kojem je u periodu od 1871. do 1902. godine komponovao muziku za pozorišne komade na istorijsko-rodoljubive ili teme iz narodnog života. Dužnost kapelnika u pozorištu podrazumevao je brigu o celokupnom muzičkom programu koji je krasio predstave, pa je tako Jenko učio glumce da pevaju, uvežbavao horske tačke, spremao orkestarsku pratnju, dirigovao na predstavama, aranžirao tuđu i komponovao originalnu muziku za komade. Muzikom je oživljavana dramska radnja u samom pozorišnom delu, a između činova svirane su uvertire, valceri, potpuriji i slični komadi, koji su bili po ukusu tadašnje građanske klase, samim tim povećavajući njihovo interesovanje za odlazak u pozorište. Jenku je na raspolaganju bio vojni ili civilni orkestar koji nije premašivao broj od dvadeset muzičara, ali bez obzira na skromnost i nestalnost sastava, on je uspeo da svojom živopisnom muzikom, bliskom tadašnjoj publici, učini mnoge komade omiljenim.
Nakon višedecenijskog angažmana u Srbiji, Jenko se vratio u domovinu i tamo je umro 25. novembra 1914. godine. Kao što je već rečeno, veliki srpski kompozitori govorili su o njemu sa poštovanjem – Milojević ga je nazvao bardom srpskog naroda, a Konjović ga je smatrao za srpskog Smetanu – dok je njegova muzika lako dopirala do publike, o čemu govore sledeće reči koje čitamo u časopisu „Pozorište“ iz 1887. godine:
„Što Jenkovoj muzici daje naročitu draž i vrednost, što je našoj duši prikladna i što je tako lepo razumemo i volimo, jeste narodni jezik kojim govori njegova umetnost; jer iz njegovih motiva ističe čista narodna slovenska duša. Narodni motivi ogledaju se u svima njegovim muzičkim radovima; njegova je muzika većim delom izraz narodne duše, narodnog osećanja, zato i godi toliko duhu i ukusu našem.“
No comments:
Post a Comment