Petar Konjović pripada onoj grupi srpskih kompozitora koji su u prvoj polovini 20. veka doprineli nadograđivanju Mokranjčeve značajne zaostavštine i približili dostignuća srpske muzičke istorije evropskim tokovima. Uz Miloja Milojevića i Stevana Hristića, dvojicu kolega-savremenika, obogaćen je korpus domaće muzičke produkcija novim, složenijim žanrovima, poput simfonijskih radova, vokalno-instrumentalnih i muzičko-scenskih dela. Time je prevaziđena početna, nešto skromnija kompozitorska praksa iz druge polovine 19. veka, koja se odvijala ponajviše u domenu žanrova poput klavirskih komada, solo-pesama i horskih kompozicija duhovnog i svetovnog karaktera. Konjović je tako autor prve simfonije i prvih simfonijskih varijacija u srpskoj muzici, a posebno je značaj kao kompozitor čak pet operskih dela, što je za to vreme bilo sasvim neuobičajeno za srpsku muziku, koja je do tada imala izuzetno skromnu opersku produkciju. Iako su se prvi predstavnici srpske nacionalne škole pojavili gotovo u isto vreme kao i u drugim, daleko razvijenijim evropskim sredinama, nevelike mogućnosti u okviru domaće muzičke scene tada još nisu pružale priliku za stvaranje obimnijih dela kao što su simfonije ili opere. Tek nakon osnivanja prvih muzičkih škola, potom kamernih i orkestarskih ansambala, a potom i ključnih institucija kao što su Muzička akademija, Beogradska opera i Beogradska filharmonija stvoreni su uslovi za pun procvat kreativnih nastojanja domaćih umetnika, pretežno školovanih u inostranim muzičkim centrima. Tako je i naš svestrani umetnik i erudita Petar Konjović u periodu od 1904. do 1906. godine studirao kompoziciju na praškom konzervatorijumu, ponevši sa sobom prva znanja o muzici iz Srpske velike gimnazije u Novom Sadu i Učiteljske škole u Somboru, kao i Mokranjčevo stvaralaštvo kao početni uzor svog budućeg kompozitorskog stila.
Daleki preci Petra Konjovića došli su u Vojvodinu 1690. godine tokom Velike seobe Srba na čelu sa patrijarhom Arsenijem Čarnojevićem. Kada je Sombor stavljen pod vlast Bačke županije, sprovođena je politika mađarizacije srpskog stanovništva, kao i proces prevođenja naših ljudi u katoličku veru. Takvoj asimilatorskoj politici suprotstavljali su se pravoslavni sveštenici, među kojima su bili Petrov deda – somborski paroh Jovan Konjović – i kasnije njegov otac – učitelj Pavle Konjović. On je bio čak trinaesti član porodice Konjović koji je završio čuvenu somborsku Preparandiju, koja je kao prva srpska pravoslavna učiteljska škola u Južnoj Ugarskoj osnovana 1778. godine. Prvo učiteljsko mesto Pavla Konjovića bio je Čurug, gde je 5. maja 1883. godine rođen srpski kompozitor Petar Konjović. Ponevši još iz svog doma razvijeni osećaj za očuvanje nacionalnog identiteta i pravoslavne vere, Konjović je tokom gimnazijskih i studentskih dana nadogradio tu ljubav prema domovini i tradiciji, a pored toga je sticao i znanja iz oblasti muzičke umetnosti, diveći se „Rukovetima“ velikog Stevana Mokranjca. Svoju tezu o folkloru kao „oploditelju“ umetničke muzike, koja predstavlja suštinu njegovog stvaralačkog creda, baštinio je iz Mokranjčevih umetničkih stilizacija narodne muzičke građe, a tokom inspirativnih praških stduija dodatno potvrdio uvidom u slična stremljenja ruskih i čeških kompozitora nacionalnog smera.
Oslanjajući se na bogatu srpsku tradiciju komponovanja solo-pesama za glas i klavir, naročito onih koje su nastajale u vidu stilizacije narodnih pesama, a prateći i svoj poriv prema književnom izrazu primetnom još tokom gimnazijskih dana, Konjović je tokom dugog niza godina na umetnički način obrađivao pesme iz različitih krajeva tadašnje Jugoslavije. Tom korpusu kompozitorove vokalne lirike pripadaju ove dve solo-pesme koje smo upravo čuli, a njihova izuzetna bliskost originalu i jednostavna klavirska pratnja svedoče o tome da je Konjović zastupao tezu o očuvanju izvornosti folklorne građe kroz nenametljivu umetničku obradu. Ta stvaralačka tumačenja folkorne baštine u zbirci „Moja zemlja“ predstavljale su za Konjovića svojevrsnu muzičku laboratoriju u kojoj je kompozitor mogao da razrađuje svoju ideju o narodnoj muzici kao „oploditelju“ umetničke muzike. Tokom studentskih dana u Pragu Konjović je bio u prilici da u potpunosti razvije svoje umetničke potencijale putem kreativnih susreta sa bogatim kulturnim i umetničkim životom češke prestonice, te da u stvaralaštvu ruskih i čeških kompozitora pronađe potvrdu svog opredeljenja prema izgrađivanju domaće nacionalne muzike na osnovama kreativnog pristupa folklornoj tradiciji. Takvo stanovište zastupao je u svojim napisima u muzici, a praktično je primenio u svojim kompozicijama.
Konjovićev dvogodišnji boravak u Pragu uticao je ne samo na formiranje njegove kompozitorske ličnosti koja je dobila početne impulse još tokom gimnazijskih dana kroz susret sa Mokranjčevim opusom, već i na razvijanje njegovih stavova o različitim aspektima tada veoma aktuelnog pitanja o izgrađivanju nacionalne umetnosti u domaćim muzičkim okvirima. Iz tog perioda datiraju Konjovićevi članci objavljeni u domaćim časopisima u kojima mladi kompozitor oduševljeno govori o razvoju češke književnosti, izdavačke delatnosti, muzičke i pozorišne umetnosti. Dragoceni su bili njegovi susreti sa principima realističke glume i režije Moskovskog hudožestvenog teatra na čelu sa čuvenim Stanislavskim, koji su tokom Konjovićevih godina studija gostovali u praškom Narodnom pozorištu. Ovakva izuzetno podsticajna stvaralačka atmosfera očigledno je pokrenula agilnog Konjovića da po povratku u domovinu pruži svoj doprinos razvoju domaće kulturno-umetničke scene, što se može primetiti po njegovoj višestrukoj delatnosti koja je obuhvatala različite grane umetničkog pregalaštva. Kao muzički kritičar i pisac promovisao je stvaralaštvo zasnovano na transpoziciji latentnih i specifičnih odlika folklorne baštine u umetničko delo, insistirao je na negovanju domaćeg i slovenskog operskog repertoara, a posebno je isticao značaj razvoja muzičkog izdavaštva kao preduslova širenja uticaja domaće produktivne delatnosti, koja dakako ne bi bila u potpunosti prihvaćena ukoliko domaći izvođači ne bi bili svesni potrebe da promovišu dela domaćih kompozitora. Ovakav sveobuhvatni pogled na složeni sistem nacionalne umetnosti svedoči o tome koliko je Konjović bio svestrani umetnik i kulturni poslenik, iskreno posvećen napretku muzičkog života na ovim prostorima kroz izgrađivanje svojevrsne „kulturne infrastrukutre“.
Konjović je doprineo i razvoju srpske muzikologije, kako putem značajnih studija u kojima je promišljao o odnosu kompozitora i folkora tako i kroz osnivanje i rad Muzikološkog instituta, prve naučne institucije tog tipa na tlu nekadašnje Jugoslavije. Time je ujedno doprineo i postavljanju osnova za razvoj domaće etnomuzikološke nauke, o kojoj je mislio i kada je na beogradskoj Muzičkoj akademiji prvi uveo predmet Muzički folklor. Kao što možemo i videti, po mnogo čemu naša muzička istorija pamti Petra Konjovića, koji je svojim neumornim radom na različitim umetničkim poljima doprineo procvatu srpske umetnosti, ali ljubitelji muzike uvek će najradije u svom sećanju čuvati njegove brojne kompozicije, a među njima i Veliku čočečku igru iz opere „Koštana“.
No comments:
Post a Comment