Srpska muzika kroz vekove - Miloje Milojević

Međuratni period u srpskoj muzici obeležen je svestranim delovanjem tri velikana naše muzičke scene – Petra Konjovića, Miloja Milojevića i Stevana Hristića. Polazeći od dostignuća svojih ne manje važnih prethodnika kao što su bili Stanković, Mokranjac i Marinković, protagonisti međuratnog muzičkog života su svojim opusima i kulturnim pregalaštvom nastojali da stilski i žanrovski obogate korpus srpske umetničke muzike. Bogata i razgranata delatnost Miloja Milojevića obuhvatala je različite aspekte umetničkog, kulturnog i pedagoškog života srpske prestonice, te ovog srpskog kompozitora zaista možemo nazvati jednim od stožernih stubova naše nacionalne umetnosti. U svom kompozitorskom opusu uspešno se okušao u brojnim žanrovima koji uključuju vokalne, horske i klavirske minijature, potom kamernu muziku, kao i orkestarska dela. Milojević se takođe smatra jednim od najznačajnijih muzičkih kritičara i esejista u istoriji srpske muzike, a zanimljiv je podatak da je on bio prvi doktor muzikologije na našim prostorima. Osim toga, Milojević se poput mnogih svojih prethodnika i savremenika posvetio i melografskom radu odnosno zapisivanju narodnih melodija i igara, a muzičkom životu srpske prestonice umnogome je doprineo organizovanjem koncerata na kojima je i sam učestvovao kao izvođač i predavač. Što se tiče Milojevićevog pedagoškog rada, treba spomenuti da je predavao istoriju muzike na Filozofskom fakultetu, a potom je postao profesor kompozicije na beogradskoj Muzičkoj akademiji. 

 

Miloje Milojević je rođen 1884. godine u Beogradu, njegov otac Dimitrije bio je trgovac, ali je takođe bio i amaterski flautista, a majka Angelina privatno je učila klavir i davala prve časove muzike svom sinu Miloju, koji je osim klavira učio i da svira violinu kod Karla Mertla, člana orkestra beogradskog Narodnog pozorišta. Nakon očeve smrti porodica Milojević bila je primorana da se zbog finansijskih poteškoća preseli u Novi Sad, gde je Miloje nastavio svoje školovanje u Velikoj srpskoj pravoslavnoj gimnaziji, koja je bila poznata po svojoj razgranatoj muzičkoj delatnosti. Tokom novosadskih dana Milojević je dobio važne kreativne podsticaje od svog nastavnika muzike Isidora Bajića, koji je bio poznat kao veoma predani pedagog i organizator muzičkog života. Nakon završene gimnazije u Novom Sadu, Milojević je od 1904. do 1907. godine studirao književnost i filozofiju na Beogradskom univerzitetu, gde su mu profesori bili Bogdan Popović i Jovan Skerlić, a uporedo je pohađao nastavu muzike u Srpskoj muzičkoj školi, izučavajući teorijske predmete sa Mokranjcem i klavir u klasi Cvetka Manojlovića. Poput mnogih srpskih umetnika i Milojević je morao da studira muziku u inostranstvu, jer u to vreme kod nas još uvek nije postojala visokoškolska ustanova namenjena obrazovanju muzičara. U Milojevićevom slučaju izbor je pao na Minhen gde je paralelno studirao književnost, filozofiju i muzikologiju na Univerzitetu, a kompoziciju, dirigovanje i klavir na tamošnjoj Muzičkoj akademiji. Po povratku u zemlju razvio je izuzetno razgranatu delatnost i zahvaljujući tome postao jedna od vodećih ličnosti međuratnog muzičkog života u Beogradu. 

Milojevićevo vokalno-lirsko stvaralaštvo smatra se nosiocem razvoja ovog žanra u srpskoj muzici prve polovine 20. veka, a njegova dostignuća na tom polju ocenjuju se kao veliki korak napred u odnosu na Josifa Marinkovića kao klasika srpskog ranoromantičarskog lida. Milojević je tokom čitavog stvaralačkog veka bio posvećen komponovanju solo-pesama koje odlikuje ekspresivnost melodijske deonice, znalački tretman klavirskog parta i produbljena karakterizacija ukusno odabranih pesničkih predložaka. Jedna od najpoznatijih pesama Miloja Milojevića je Japan.

 

Nakon završenih studija muzike i muzikologije u Minhenu, Milojević je razvio bogatu umetničku i pedagošku delatnost u domovini, postavši jedan od najvažnijih protagonista daljeg razvoja i napretka srpske muzičke scene. Postepenim osnivanjem neophodnih kulturnih i obrazovnih institucija, formiranjem izvođačkih ansambala, stasavanjem istaknutih solista i organizovanjem koncerata, srpska muzička scena polako počinje da hvata korak sa evropskim tekovinama u koje se uključila tek sa pojavom nacionalnih škola romantizma. Milojević je umnogome doprineo u tom procesu cvetanja muzičkog života srpske prestonice, jer je bio veoma aktivan kao organizator brojnih koncerata u okviru Univerzitetskog kamernog muzičkog društva „Kolegijum muzikum“ koje je i sam osnovao 1925. godine. Poluamaterski orkestar ovog društva činili su profesori, asistenti i studenti Beogradskog univerziteta, učenici muzičkih škola, studenti Muzičke akademije, kao i profesionalni muzičari, a na njihovom repertoaru bila su pretežno dela iz perioda baroka i klasicizma. Osim što je dirigovao na ovim koncertima, Milojević je držao i uvodna predavanja, što svedoči o tome da su te priredbe imale pre svega prosvetiteljski karakter.

U domenu razvoja koncertnog muzičkog života naročito su doprinele priredbe koje su organizovane u Umetničkom paviljonu „Cvijeta Zuzorić“, kao i Muzički časovi u okviru Kolarčevog narodnog univerziteta koji su obuhvatali predavanja iz različitih oblasti, među kojima je bila zastupljena i muzička umetnost. Takva predavanja je priređivao i Miloje Milojević u okviru koncertnih delatnosti kamernog muzičkog društva „Kolegijum muzikum“, a takav vid muzičkih manifestacija bio je namenjen širokom krugu slušalaca. Milojević je inače bio poznat kao odličan govornik i predavač još dok je radio kao profesor istorije muzike na Filozofskom fakultetu, što ne treba da nas čudi s obzirom na profil njegovih studija koje su obuhvatale književnost, filozofiju, muzičke discipline i muzikologiju. Srpska istorija beleži Milojevića kao prvog doktora muzikologije, a disertaciju je odbranio na Karlovom univerzitetu u Pragu 1925. godine. 

Kao veoma plodan muzički kritičar i pisac Milojević je ostavio preko hiljadu članaka, eseja, prikaza i studija, a posebno se izdvaja njegova dugogodišnja saradnja sa časopisom „Srpski književni glasnik“ i dnevnim listom „Politika“. Tako je srpska muzička javnost zahvaljujući njemu bila obaveštavana o različitim pojavama, ličnostima i problemima evropske muzike, što je srećno dopunjavalo njegovo paralelno delovanje na polju organizacije muzičkog života i promovisanje muzičke umetnosti. Miloje Milojević je često i sam nastupao na tim koncertima, bilo kao dirigent orkestra „Kolegijum muzikuma“ bilo kao klavirski saradnik svoje supruge koncertne pevačice Ivanke Milojević koju je upoznao na studijama u Minhenu. Inače, supruga Ivanka bila je među prvim koncertnim pevačima u Srbiji i doprinela je razvoju muzičkog života u Beogradu tumačeći repertoar evropske i srpske vokalne lirike. Njihova ćerka Gordana Milojević Trajković, koja je preminula 2003. godine, studirala je klavir u Parizu kod čuvenog Alfreda Kortoa, a njen sin bio je poznati srpski kompozitor i profesor kompozicije Vlastimir Trajković. 

Kao da sve do sada navedeno nije bilo dovoljno, Milojević je bio posvećen i melografskom radu odnosno beleženju izvorne narodne muzičke građe, što je bilo tipično za sve protagoniste nacionalnih škola evropskog romantičarskog doba, pa i za srpsku muzičku istoriju. U svojim kompozicijama Milojević je visoko umetnički stilizovao narodne motive iz sopstvenih zapisa, čime je ostvario vezu sa svojim prethodnicima koje je po svojoj prefinjenosti i znalačkom tretmanu klavirskog sloga potom i prevazišao. Najpoznatiji su njegovi komadi u zbirci Melodije i ritmovi s Balkana.

Osim folklorno inspirisanih klavirskih komada, poznate su i Milojevićeve Kameje. Ova zbirka sadrži 11 minijatura sa programskim naslovima koje su pretežno inspirisane delima likovnih umetnosti. Fragmentarnost melodike, kolebljivost ritmičke komponente, poetičnost atmosfere koja se dočarava kolorističkom upotrebom harmonskog jezika jesu karakteristike ove Milojevićeve muzike koja upućuje na snažan upliv impresionističkih elemenata.