Muzičke prestonice - Sankt Peterburg I

Jedna od tema kojoj sam se kao autor muzičkih emisija više puta vraćala ticala se gradova koji su u istoriji prepoznati kao muzičke prestonice. Jedan od takvih gradova bio je i Sankt Peterburg. Prvi članak posvećujem predstavljanju bogatog muzičkog života tokom 18. veka u nekadašnjoj ruskoj carskoj prestonici. Ovaj velelepni grad raskošne arhitekture, osnovan 1703. godine na inicijativu Petra Velikog, bio je centar ruske kulture u periodu klasicizma i romantizma zahvaljujući naklonosti ruskih vladara prema svim vidovima umetničkog izražavanja – slikarstvu, vajarstvu, arhitekturi, književnosti, pozorištu i muzici. Poznato je da je Rusija dobila svoje prve predstavnike u domenu klasične muzičke tradicije tek u 19. veku s pojavom Mihaila Glinke kao osnivača ruske nacionalne škole. Međutim, značajan broj pretežno inostranih, ali i nekolicine domaćih kompozitora, doprinelo je svojevrsnom pripremanju tla za pojavu i potom veoma brz razvoj ruske nacionalne kulture. Zapadnoevropski kompozitori dolazili su na ruski dvor još u 16. veku tokom vladavine Ivana Groznog, a takva praksa se ustalila u vreme Petra Velikog, koji je u evropskoj muzici prepoznao obeležje civilizacije, sasvim u duhu prosvetiteljstva, te je želeo da umetnost učestvuje u osavremenjivanju ruske države i njenom približavanju drugim evropskim silama. Njegovi naslednici na carskom tronu postarali su se da muzika uvek čini sastavni deo dvorskog života, a u tome je naročito prednjačila carica Katarina Velika, koja se zadržala na ruskom prestolu nešto više od trideset godina. Čuveni italijanski kompozitor Đovani Paizjelo bio je jedan od kompozitora koji su delovali u Rusiji. Na poziv carice Katarine Velike, Paizjelo dolazi na ruski dvor 1776. godine u svojstvu kompozitora, kapelmajstora i privatnog učitelja muzike princeze Marije Fjodorovne. Tokom osmogodišnjeg službovanja u Sankt Peterburgu, Paizjelo je osim muzike za potrebe različitih dvorskih i državnih ceremonija komponovao i operska dela, među kojima se posebno ističu Seviljski berberin i Služavka gospodarica, neki od najboljih primera komične opere u muzičkoj istoriji. 

Sankt Peterburg je osnovan početkom 18. veka i bio je ruska prestonica sve do 1918. godine. U želji da se približe sjaju i raskoši drugih evropskih dvorova tog vremena, ruski vladari su u duhu prosvetiteljskih ideala posebno naglašavali potrebu za formiranjem obrazovnog sistema i bogate kulturno-umetničke baštine. Zbog toga je veliki broj inostranih umetnika, naročito italijanskih, dolazilo u Sankt Petersurg da svojim majstorstvom doprinesu uzdizanju ruske tradicije na visoki nivo. Osim mnogih italijanskih slikara, arhitekata i dizajnera, koji su svojim umećem i radom obezbedili tako raskošan izgled ruskoj carskoj prestonici, nekolicina muzičkih umetnika je svojim delima zvukom ispunila te predivne građevine koje krase ovaj grad. Među njima je bio i kompozitor Domeniko Čimaroza, još jedan predstavnik napuljske operske škole, koji je poput mnogih svojih kolega tog doba radni vek proveo obavljajući službu na različitim evropskim dvorovima. Na poziv carice Katarine Velike, Čimaroza je proveo četiri godine u Sankt Peterburgu i u tom periodu je komponovao i nekoliko operskih dela. Suvišno je naglašavati da je za muzički život ruske prestonice tog doba karakteristična prava pomama za italijanskom operom, te ne čudi što su upravo italijanski kompozitori bili najčešći gosti na ruskom dvoru. Čimarozina opera La vergine del sole premijerno je izvedena u Sankt Petersburgu 1788. godine. 

Muzika je zauzimala centralno mesto na dvoru Katarine Velike, jer je ona smatrala da umetnost mora biti jedno od oruđa za ustanovljenje Rusije kao vodeće kulturne i političke sile. Za vreme njene vladavine bez sumnje se u velikoj meri razvija tradicija klasične muzike u Rusiji, naročito na polju operske i baletske umetnosti. Katarina Velika je bila istaknuti patron muzičke umetnosti, književnosti i obrazovanja. Njena ljubav prema kolekcionarstvu zaslužna je za postojanje čuvenog muzeja Ermitaž, jednog od najvećih i najznačajnijih na svetu, koji je osnovan 1764. godine. Ova ruska vladarka bila je veliki ljubitelj operske umetnosti, te je osim priređivanja raskošnih operskih predstava, što je toliko tipično za evropski dvorski život još od nastanka samog žanra, čak i pisala libreta i angažovala kompozitore da za ta književna obezbede muziku. Jedan od trojice kompozitora koji su bili angažovani da napišu muziku na jedan od tekstova Katarine Velike bio je i Đuzepe Sarti, poslednji u nizu italijanskih operskih kompozitora koji su dolazili na dvor u Sankt Peterburg. Sarti je došao na ruski dvor 1784. godine, ali službu je napustio već dve godine kasnije i počeo da radi za ruskog plemića Grigorija Potemkina. Na dvor Katarine Velike vraća se 1790. godine i tu ostaje čitavu deceniju. Za to vreme je komponovao opere i duhovna dela, podučavao nekoliko ruskih kompozitora i postao član Akademije nauka. Jedna od Sartijevih opera koja je izvedena u Sankt Peterburgu 1786. godine bila je Armida i Rinaldo.

Velelepni izgled ovog ruskog grada i njegov bogat muzički život privlačili su brojne posetioce koji su samo mogli da svedoče o sjaju i raskoši. Još od vladavine Petra Velikog i tokom svoje burne istorije, muzika je uvek bila sastavni deo života stanovnika ruske carske prestonice i svih onih koji su dolazili u posetu Sankt Peterburgu. Sasvim su tačne reči velikog ruskog pijaniste i dirigenta Vladimira Aškenazija koji je jednom prilikom istakao da je ovaj grad uvek bio i da će dugo biti jedna od najvažnijih muzičkih prestonica na svetu. Tome su umnogome doprineli upravo brojni ruski vladari koji su bili naklonjeni umetnosti, naročito Katarina Velika. S obzirom na to da je ova ruska vladarka bila ljubitelj opere, nije ni čudo što se snažan italijanski uticaj proširio i na rusko tlo, jer je ona gotovo isključivo na svoj dvor dovodila italijanske majstore. Među njima bio je i Tomazo Traeta, učenik čuvenog kompozitora i vokalnog pedagoga Nikole Porpore, koji je u Sankt Peterburgu radio kao dvorski kapelmajstor u periodu od 1768. do 1775. godine. Njegova opera Antigona premijerno je predstavljena 1772. godine.